امروزه دارایی‌‌های فکری به عنصری مهم و سرنوشت‌‌ساز در دنیای تجارت تبدیل شده است و بخش عظیمی از سرمایه‌‌ی شرکتها را تشکیل میدهد. استارت‌‌آپ‌‌ها (شرکتهای نوپا) نیز نیازمند استفاده از ظرفیتهای فکری خود بوده و باید حساب ویژه‌‌ای روی اموال فکری خود باز کنند.
اموال فکری استارت‌‌آپ‌‌ها را می توان در چند مورد ذیل خلاصه کرد:
- پتنت: پتنت یا حق اختراع، گواهینامه‌‌ای است که نمایانگر حقوق انحصاری مالک اختراع در استفاده و بهره‌‌برداری از محصول یا فرآیند مورد اختراع خود بوده و او را قادر میسازد تا مانع استفاده‌‌ی غیر مجاز (نقض) اختراع خود توسط سایر اشخاص شود. امروزه گواهینامه‌‌های اختراع از دارایی‌‌های ارزشمند شرکتها در سراسر جهان بوده و منبعی برای کسب درآمد از طریق اعطای مجوزه بهره‌‌برداری از اختراع (لایسنس) به متقاضیان استفاده از اختراع محسوب میشود.
متولّی ثبت پتنت در ایران، مرکز مالکیت معنوی، وابسته به سازمان ثبت اسناد و املاک کشور است.
- علامت تجاری: هر کسب و کار و بنگاه اقتصادی برای معرفی خود در بازار و متمایز ساختن خود از رقبا نیازمند نشان و علامتی است که بطور انحصاری متعلق به آن بنگاه بوده و هویت مستقلی را برای آن و محصولات و خدمات آن ایجاد نماید. علامت تجاری چنین امکانی را برای صاحبان کسب و کار و استارت‌‌آپ‌‌ها فراهم آورده تا شناخته شده و جلب مشتری نمایند.
ثبت علامت تجاری نیز در مرکز مالکیت معنوی صورت میگیرد.
- کپی‌‌رایت: کپی رایت نظام حمایتی است که نسبت به آثار ادبی و هنری از جمله فیلم، موسیقی، داستان و رمان، کتب علمی، آثار تجسّمی و همچنین نرم‌‌افزارها اعمال میشود. البته نرم افزارها در صورتی که واجد شرایط اختراع باشند به عنوان اختراع نیز قابل ثبت هستند و نباید حمایت از آنها را تنها در نظام کپی رایت جستجو کرد.
استارت‌‌آپ‌‌ها بسته به نوع فعالیت خود و بسته به اینکه در حوزه‌‌های مورد اشاره وارد شده باشند، برای تثبیت حق خود بر اثر ادبی و هنری ناگزیر از ثبت آن هستند. متولّی ثبت کپی رایت در ایران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است.
- اسرار تجاری: اسرار تجاری را میتوان اطلاعاتی محرمانه دانست که واجد ارزش اقتصادی بوده و مالک نیز اقدامات لازم برای حفاظت از آن و جلوگیری از افشای آن را به عمل آورده است. این اطلاعات میتواند شامل روش ساخت یک محصول یا فرمول تهیه‌‌ی دارو باشد که تاکنون افشا نشده، یا شامل فهرست اسامی مشتریان شرکت یا اطلاعات محرمانه‌‌ی مربوط به بازارهای هدف باشد.
شایان ذکر است که حمایت از اسرار تجاری به هیچ وجه نمیتواند از طریق به ثبت رساندن آن صورت گیرد. زیرا ثبت به معنای افشای سر است و به سرّی که افشا شود دیگر نمیتوان عنوان سرّ را اطلاق کرد.
با این اوصاف برای حفاظت از اسرار تجاری باید طی قراردادهایی تحت عنوان ” قراردادهای محرمانگی” کسانی را که به نحوی با این اسرار سر و کار دارند به حفظ اسرار و عدم افشای آن حتّی در صورت قطع همکاری با شرکت متعهّد ساخت. طرف قرارداد محرمانگی میتواند از کارکنان و مستخدمان شرکت باشد یا از کسانی که مجوز بهره‌‌برداری از محصولات شرکت را اخذ کرده‌‌اند.
در پایان باید به این نکته توجه داشت که ایده‌‌ی صرف نه تنها در ایران بلکه در هیچ جای جهان مورد حمایت نیست و ایده باید در قالب اختراع یا اثری ادبی هنری یا در قالب شرکتی نوپا ظهور و تجلّی یابد تا مطابق با آنچه در این نوشتار مورد اشاره قرار گرفت مورد حمایت واقع شود.