اینترنت، یک شبکه جهانی متشکل از رایانه‌‌های میزبان به هم متصل است که توسط یک سلسله پروتکل به یکدیگر متصل می‌‌شوند. هر رایانه برای برقراری ارتباط با رایانه‌‌های میزبان باید دارای یک نشانی [۲] انحصاری باشد. این نشانی عبارت است از زنجیره‌‌ای پیچیده از اعداد و ارقام طولانی. این زنجیره اعداد توسط رایانه به سادگی درک میشود، اما کاربران جهت احراز هویت ترجیح می‌‌دهند روش ساده‌‌تری -نام دامنه- را انتخاب کنند و آن را به ذهن بسپارند. میتوان گفت نامهای دامنه به نشانیهای متنی برای یک محل در اینترنت اطلاق میشود که با نشانیهای IP منطبق هستند. به عنوان مثال، نشانی IP سایت گوگل ۱۷۳.۱۹۴.۳۳.۱۰۴ است. برای دسترسی به این سایت، میتوان این نشانی IP یا نام دامنه آن یعنی www.google.com را مورد استفاده قرار داد.
نامهای دامنه معمولا از سه قسمت تشکیل می‌‌شوند که به ترتیب، از چپ به راست عبارتند از:
۱-نام دامنه سطح سوم که صاحب نام، آن را به عنوان نام دامنه مشخص کننده خود برمی‌‌گزیند و معمولاً متشکل از نام یا حروف اول نام یا علامت تجاری او است؛ به گونه‌‌ای که کالا و خدمات تجاری یا غیر تجاری وی را از سایرین متمایز نماید.
۲-نام دامنه سطح دوم که معرف ماهیت فعالیت صاحب دامنه است. به عنوان مثال، com معمولا از سوی شرکت‌‌ها و موسسات تجاری، org توسط سازمان‌‌های غیر انتفاعی، net برای فراهم کنندگان شبکه اطلاع‌‌رسانی و edu توسط نهادهای آموزشی به عنوان نام دامنه انتخاب میشود.
۳-نام دامنه سطح عالی که اغلب شامل کد کشورهاست. به عنوان مثال ir، کد ایران و fr، کد کشور فرانسه است. در برخی نامهای دامنه، این قسمت دیده نمی‌‌شود.
نام دامنه دارای دو وظیفه اصلی است: نخست، تعیین نشانی سایت و تسهیل برقراری ارتباط در شبکه و دوم، متمایز نمودن منشا و کیفیت کسب و کار یا کالاها یا خدمات دارنده نام دامنه از سایر رقبا.
- جایگاه نام دامنه در مباحث حقوق مالکیت فکری
نام دامنه در برخی حوزه‌‌ها با حقوق مالکیت فکری دارای ارتباط است. به عنوان مثال، از آن جایی که حمایت از علائم تجاری و شهرت و اعتبار صاحبان این علائم از موضوعات حقوق مالکیت فکری است، با توجه به وظایف و کارکردهای مذکور برای نام دامنه، این امر را میتوان یکی از حلقه‌‌های ارتباط میان نام دامنه و حقوق مالکیت فکری دانست. نقض علامت تجاری با استفاده از نام دامنه در اینترنت، یکی از شایع‌‌ترین روش‌های نقض علامت در محیط دیجیتالی است، به این ترتیب که صاحب یک وب سایت دانسته از علامت تجاری دیگری به عنوان نام دامنه خود استفاده کرده و موجب گمراهی مصرفکنندگان میشود.
باید توجه داشت که با وجود رابطه نزدیک میان نام دامنه و علامت تجاری، این دو موضوع از یکدیگر متمایز بوده و دارای تفاوت‌‌هایی هستند. از جمله این که نام دامنه صرفا مختص امور تجاری نبوده و نامهای غیر تجاری مربوط به سایت‌‌های فرهنگی، دولتی، آموزشی، علمی و … نیز باید مورد حمایت قانونی قرار گیرد. نام دامنه در سطح بین‌‌المللی به ثبت میرسد، در حالی که ثبت علامت اصولاً یا ملی است یا منطقه‌‌ای. علاوه بر این، یک نام صرفاً یک‌بار قابلیت ثبت به عنوان نام دامنه را داراست، در حالی که یک نام یا علامت تجاری، برای کالاها یا خدماتی از طبقات و انواع گوناگون قابل ثبت است.
- حمایت حقوقی از نام دامنه
بیشتر کشورها قوانین و مقررات خاصی جهت حمایت از نامهای دامنه در فضای مجازی ندارند. جهت رسیدگی به بیشتر دعاوی طرح‌شده در این خصوص، از معیارهای سنتی تجاوز به علامت تجاری استفاده شده است. با این حال، اهمیت یافتن نامهای دامنه و مواجهه صاحبان علائم با اشکال جدید نقض حق در محیط مجازی، منجر به آن شد که اقداماتی حقوقی، به‌ویژه در سطح بین‌‌المللی، جهت سامان‌‌دهی فعالیت های مرتبط با نامهای دامنه آغاز شود. در سال ۱۹۹۹ تصمیم‌‌گیری در خصوص نام دامنه به شرکت اینترنتی نام‌‌ها و نشانه‌‌ها (ICANN) [۲] واگذار شد. نظارت بر دامنه سطح سوم بر عهده این شرکت غیر دولتی و غیر انتفاعی است. روال جاری ثبت نامهای دامنه به گونه‌‌ای است که سازمان یاد شده تنها مرجعی است که ماموریت یافته منابع کلیدی اینترنت را به لحاظ منافع عمومی و از جانب جامعه اینترنت جهانی اداره نماید.
در بیشتر کشورهای توسعه یافته نهادهای تخصصی اعطاء و اداره امور مربوط به نامهای دامنه وجود دارند. به عنوان مثال، در استرالیا نهادی با عنوان فناوری اطلاعات ملبورن تأسیس شده که مسئول اعطاء و اداره نامهای دامنه بوده و در صورت اعطاء نام دامنه به اشخاص ثالث که باعث نقض حقوق مربوط به علائم تجاری پیش‌تر ثبت شده گردد، مسئول خواهد بود. نهاد مشابهی نیز با نام مرکز اطلاعات شبکه، در فرانسه موجود است. در ایران، این وظیفه را مرکز تحقیقات فیزیک نظری ایران به عهده دارد. لیکن نظارت این مرکز منحصر به نام دامنه سطح عالی کد کشوری یعنی ir است.
در قوانین داخلی، صرفاً ماده ۶۶ قانون تجارت الکترونیک به موضوع نام دامنه اختصاص یافته است. به موجب ماده مذکور: «به منظور حمایت از حقوق مصرفکنندگان و تشویق رقابت‌‌های مشروع در بستر مبادلات الکترونیکی، استفاده از علائم تجاری به صورت نام دامنه و یا هر نوع نمایش بر خط (online) علائم تجاری که موجب فریب یا تصور اشتباه فرد به اصالت کالا و خدمات شود ممنوع و متخلف به مجازات مقرر در این قانون خواهد رسید.» همان‌گونه که مشاهده میشود، این ماده تنها در خصوص نقض علامت تجاری از طریق نام دامنه وضع شده و به سایر ابعاد موضوع مانند حقوق مشروع صاحبان نامهای دامنه نپرداخته و از این حیث ناقص به نظر میرسد.
منبع:
– http://fa.wikipedia.org
– http://www.titronline.ir
– http://www.aftabir.com
– SAC 044- A Registrant’s Guide to Protecting Domain Name Registration Accounts www.icann.org
– WIPO, Intellectual Property on the Internet
– محسن صادقی، حمایت از حقوق مالکیت فکری در محیط اینترنتی، موسسه مطالعات و پژوهشگاههای بازرگانی، 1386