گفتگو با خانم نیکوفر صفری
رئیس اداره کل خدمات نوین بانک مسکن
از آنجا که در حوزه نرم‌افزار چون بسیاری از نهادها و سازمان‌ها در کشور ما از نرم‌افزارهای غیراوریجینال در سطح وسیع استفاده می‌کنند؛ این سؤال مطرح است که اگر قرار باشد پس از الحاق، کپی‌رایت نرم‌افزارهای خارجی را رعایت کنیم و کلیه این نرم‌افزارها خریداری شود چه اتفاقی خواهد افتاد و این موضوع چه تأثیری بر روی کسب‌وکار بسیاری از شرکت‌ها و سازمان‌ها از جمله بانک‌ها خواهد داشت؟
نکته‌ای که من می‌خواهم اشاره‌کنم بحث تحریم‌هاست. شاید یکی از موانع الحاق به غیر از بحث هزینه‌ها، بحث تحریم باشد چون ما یک‌جاهایی مجبور به قانون‌شکنی هستیم. تولیدکنندگان اکثر نرم‌افزارهای اصلی و مهم در آمریکا هستند. فرض کنید ایران عضو برن باشد.. یکسری نرم‌افزارها به دلیل تحریم ورودشان به ایران امکان‌پذیر نیست.. در آن حالت تکلیف ما چیست؟ به ناچار از نرم‌افزارهای کرک شده استفاده می‌کردیم. و در مورد نرم‌افزارهای بانک‌های اطلاعاتی بزرگ مثل اوراکل و DB۲ نیز نمی‌توان از استفاده از آن‌ها صرف‌نظر کرد.
شرکت‌های بزرگ به دلیل تحریم نمی‌توانند وارد بازار ایران شوند؟
بله. یکسری اپلیکیشن‌هایی کاربردی هستند یکسری برنامه‌های پایه و بنیادین مثل بانک اطلاعاتی که طبیعتاً سازمان‌های بزرگ و مؤسسات مالی نمی‌توانند روی نرم‌افزارهای open Source یا ضعیف برنامه‌ریزی کنند. در مورد نرم‌افزارهای کاربردی بحث متفاوت است چون بنا به دلایلی از حوزه امنیت و پدافند غیرعامل هم بانک‌ها یا مؤسسات بزرگ برای استفاده از این‌ها منع دارند یعنی جاهایی که می‌شود در داخل طراحی و تولید انجام داد نباید از نرم‌افزار خارجی استفاده کرد ولی در مورد بانک‌های اطلاعاتی و سیستم‌های عامل و حتی بعضاً نرم‌افزارهای مانیتورینگ که بر پایه امکانات سخت‌افزاری سوار شده ناخواسته مجبوریم که وارد حوزه کاری کشورهای بزرگ شویم که آن‌ها هم وقتی ما را تحریم می‌کنند چاره‌ای جز استفاده از واسط‌ها نداریم.
یکی از دلایل عدم موفقیت ما برای صادرات نرم افزار، نگرش منفی نسبت به محصولات ما به جهت غیر اوریجینال بودن بستر تولید آنهاست.
فرض کنید در فضایی که با تحریم مواجه نیستیم اگر به این معاهده ملحق شویم باید هر نرم‌افزاری که می‌خواهیم استفاده کنیم هزینه لیسانس آن را بپردازیم. جاهایی مثل بانک از نرم‌افزارهای مختلف در سطح گسترده استفاده می‌کنند. طبعاً از نظر اقتصادی این سؤال مطرح است که این هزینه چقدر خواهد بود. فکر می‌کنید این موضوع چقدر جدی است و می‌تواند مانع ما برای الحاق باشد؟
شاید ما بیشتر بعد فنی را می‌بینیم. همیشه در حوزه فنی بر این اعتقادیم که باید هزینه لازم را پرداخت کرد و در کنارش خدمات مناسبی دریافت کنیم یعنی بعضاً ترجیح می‌دهیم که یک نرم‌افزار بر پایه تکنولوژی و معماری نوین تهیه کنیم تا در ارائه سرویس بحث انعطاف‌پذیری، ثبات و توسعه‌پذیری در آن لحاظ شده باشد. در حوزه فنی این‌ها برای ما اولویت است گرچه در مناقصات بحث قیمت هم مهم است. بنابراین ترجیح خودمان این است که حتی در مورد تولیدکنندگان داخلی هم با شرکتی کار کنیم که بتوانیم روی خدمات پس از فروش آن‌ها حساب کنیم. از بعد فنی ترجیح ما این است که با سرمنشأ ارائه‌کننده خدمات رو در رو باشیم و بتوانیم سرویس مناسب بگیریم. چون وقتی مصرف‌کننده به مشکل برمی‌خورد مطابق با نیازهای او شرکت سازنده Patch های رفع نقص یا نسخه ارتقاء یافته از نرم‌افزارش را ارائه می‌کند. ما به واسطه عدم امکان ارتباط مستقیم با تولیدکننده نمی‌توانیم مشکلاتمان را به درستی مطرح کنیم و به نوعی پیرو هستیم؛ از نسخه‌های ارتقاءیافته‌ای استفاده می‌کنیم که دقیقاً منطبق با نیازهای ما نیست.
از نظر هزینه‌ای صحبت شما درست است به طور مثال تمام کامپیوترها در سیستم بانکی و ATM ها اگر یک ویندوز ساده هم بر روی آن‌ها نصب باشد، هزینه لیسانس سرسام‌آوری را ممکن است تحمیل کند اما پیش‌بینی این هم می‌شود که شرکتی مثل مایکروسافت برای کشوری مثل ایران که سال‌ها از نرم‌افزار کرک شده استفاده می‌کرده، راه‌حل‌های جانبی ارائه دهد.. ما اصولاً بی‌قانونی و هزینه نکردن را در خصوص نرم‌افزار ارزش می‌دانیم. الآن برای خرید سخت‌افزار حتی یک موبایل جا افتاده که قیمت بالایی بدهیم اما محصولی بخریم که امکانات کاملاً به‌روز داشته باشد. در مورد مؤسسات و بانک‌ها هم همین‌طور است. ما اصولاً سخت‌افزارهای ضعیف نمی‌خریم و برای محصولات قوی خوب هزینه می‌کنیم اما در حوزه نرم‌افزار این موضوع جا نیفتاده‌است. شاید بخشی از این نگرش ناشی از این باشد که به راحتی نرم‌افزارهای متفرقه یا بدون لیسانس توانسته وارد بازار شود. از سوی دیگر تجربه نشان داده که بضاعت و توان ما در حدی هست که بتوانیم در نقش پشتیبان شرکت‌های بزرگ عمل کنیم. مانند هند که بسیاری از نرم‌افزارهای استرالیا را تأمین می‌کند. شاید با این دید بتوان نگاه کرد که به تدریج برای کاهش هزینه‌ها ایران بتواند از نیروی انسانی خود استفاده کرده و مباحث پشتیبانی و توسعه را با شرکت‌های بزرگ شریک شود و شاید به این ترتیب هزینه‌ها کاهش پیدا کند.
ترجیج می دهیم که یک نرم افزار برپایه تکنولوژی و معماری نوین تهیه کنیم تا در ارائه سرویس بحث انعطاف پذیری، ثبات و توسعه پذیری در آن لحاظ شده باشد. در حوزه فنی این ها برای ما اولویت است.
آیا تجربه‌ای در کارتان داشته‌اید که از نظر فنی به دلیل استفاده از یک نرم‌افزار غیراوریجینال دچار مشکلاتی شده باشید؟
به طور مثال درجاهایی که می‌خواستیم frame ware هایمان را ارتقاء دهیم مستقیماً باید به سایت اوریجینال شرکت وصل می‌شدیم که برایمان ارتقاء انجام می‌دادند اما به دلیل تحریم یا به دلیل اینکه به شکل واسط خریداری کردیم، نتوانستیم نرم‌افزار را ارتقاء دهیم یا به عبارتی نتوانسته‌ایم از تجهیزات خریداری شده در حد ظرفیت خودمان استفاده کنیم.؛ بانک مسکن جزو بانک‌های پیشرو در زمینه استفاده از زیرساخت‌های اوراکل است ولی چون نمی‌توانیم پشتیبانی مناسب بگیریم و اشکالاتمان را گزارش کنیم نمی‌توانیم از این زیرساخت‌ها استفاده بهینه کنیم. همین‌طور در حوزه آموزش پیش آمده که به دلیل این محدودیت‌ها شرکت‌های پشتیبان بانک در کشورهای حاشیه خلیج فارس آموزش‌های لازم را می‌بینند.
مشکل دیگر این است که شرکت‌های داخلی تولیدکننده نرم‌افزار هیچ‌وقت نتوانسته‌اند در عرصه بین‌المللی محصولاتشان را عرضه کنند که شاید به دلیل عدم رعایت کپی‌رایت نگرش خوبی نسبت به محصولات ما وجود ندارد چون خیلی نمی‌توان روی اوریجینال بودن بستر تولید آن‌ها صحه گذاشت. شاید الحاق ما به معاهدات بین‌المللی بتواند بر روی عرضه نرم‌افزارهای تولید داخل در خارج از ایران تأثیر مثبت داشته باشد. یا به طور مثال ما عمدتاً خودمان تولیدکننده ماژول‌های مختلف نرم‌افزاری هستیم درصورتی‌که می‌توان از نرم‌افزارهای جانبی شرکت‌های دیگر استفاده کرد. اگر به معاهده کپی‌رایت جهانی ملحق شویم و موانع ارتباطی ما برداشته شود، نیازی نباشد که منشا تولید ماژول‌های پایه باشیم و بتوانیم از زیرساخت‌ها استفاده کنیم.
فکر می‌کنید در جایی مثل بانک با سطح وسیع استفاده از کامپیوتر در بخش‌های مختلف و استفاده از نرم‌افزارهایی که در حال حاضر بابت آن پولی پرداخت نمی‌کند چقدر آمادگی برای پرداخت هزینه‌ها وجود دارد؟ آیا فکر می‌کنید باید این موضوع در یک بازه زمانی دو سه ساله یا به یک‌باره حل شود؟
ما مقایسه می‌کنیم که به هرحال در حال حاضر در شرایط تحریم از خدمات پشتیبانی استفاده نمی‌کنیم پس چه تفاوتی دارد از ویندوز کرک شده استفاده کنیم یا دارای مجوز؟! من فکر می‌کنم هم به قانون نیاز داریم هم به فرهنگ‌سازی. طبیعتاً اگر موضوع الحاق به سازمان‌های مختلف از جمله بانک‌ها اعلام شود، بانک یک هزینه فایده انجام می‌دهد که این کار مقرون به صرفه هست یا نه و طبیعتاً در نقطه شروع مجموعه بزرگی مثل بانک به این نتیجه می‌رسد که مقرون به صرفه نیست ولی اگر قانونمند شود و به تدریج فرهنگ شود و عدم انجام آن ضمانت اجرایی داشته باشد، به تدریج در هزینه‌هایی که باید انجام دهند این مورد را لحاظ می‌کنند و طبیعتاً کمک‌های دولتی هم نیاز است.
مسئله دیگر این است که ضریب نفوذ اینترنت در جامعه ما بالاست و شاید یک عامل مهم این باشد که ما فقط برای سخت‌افزار هزینه می‌کنیم و بابت نرم‌افزار پولی نمی‌پردازیم. اگر روزی مجبور باشیم بابت نرم‌افزارها هزینه کنیم فکر می‌کنید ضریب نفوذ اینترنت در جامعه ما کم شده؟ و برای استفاده عمومی از کامپیوتر یک عامل بازدارنده تلقی می‌شود؟
باید به نرم‌افزارهای کلیدی و مهم نگاه کنیم چون ما حتی وقتی می‌خواهیم چیزی را از سایتی دانلود کنیم همیشه به دنبال آخرین نسخه آن هستیم درحالی‌که نمی‌دانیم میان نسخه قبلی و جدید چه تفاوتی وجود دارد. باید ببینیم چند درصد استفاده کاربران معمولی، تکنیکال و منطبق با نیازها و حوزه فعالیتشان است تا بتوانیم بگوییم آیا تأثیر منفی بر استفاده آن‌ها خواهد داشت یا خیر. یا برای شرکت‌های کوچک استفاده از نرم‌افزارهای اوریجینال چقدر هزینه‌بردار است. در وضعیت جاری چون نرم‌افزارها راحت در دسترس ماست بدون اینکه نیاز داشته باشیم یا امکانات و قابلیت‌های هریک را بدانیم همیشه دنبال آخرین نسخه هستیم! اگر جامعه آماری داشته باشیم می‌توانیم تخمین بزنیم که زیان الحاق متوجه چند درصد جامعه است و در چه حوزه‌هایی نیاز به سرمایه‌گذاری کلان داریم تا آخرین نسخه نرم‌افزارهای دارای مجوز را تهیه کنیم و یا احتمالاً برای آن‌ها یارانه از طرف دولت در نظر گرفته شود.