«پاسخ به ماشین در خود ماشین نهفته است». چارلز کلارک با این جمله این ایده را مطرح نمود که حقوق مالکیت فکری در نهایت وارد دوره‌ای از مدیریت و اجرا خواهد شد که تکنولوژی قادر به حمایت از آن در برابر خطرات و تهدیدهای ایجاد شده توسط تکنولوژی‌های مشابه نخواهد بود. امروزه این امر بر کسی پوشیده نیست که آثار مورد حمایت را می‌توان به سادگی به صورت دیجیتال درآورد و از طریق شبکه‌های رایانه‌ای از قبیل شبکه جهانی اینترنت، به سادگی و بدون متحمل شدن هزینه، نسخه‌برداری و منتشر نمود.
در مواجهه با چالش‌های جدید مربوط به حمایت و مدیریت حقوق مالکیت فکری در فضای مجازی، پروژه‌های تحقیقاتی بسیاری صورت گرفته که ماحصل آن ارائه گونه‌های مختلف اقدامات فن‌آورانه جهت حمایت از این حقوق در عصر اطلاعات بوده است.
حمایت از اقدامات فن‌آورانه‌ای که با هدف حفظ حقوق مالکیت فکری ایجاد شده‌اند، برای توسعه اقتصادی این اقدامات و در نتیجه، برای مدیریت بهینه حقوق مالکیت فکری در عصر اطلاعات، امری ضروری است. در استفاده از اقدامات فن‌آورانه جهت اجرای بهینه حقوق مالکیت فکری، بیم آن می‌رود که همواره ممکن است فناوری مشابهی جهت غلبه بر آن تولید شود؛ از این رو ایجاد یک حصار فن‌آورانه پیرامون آثار، کافی تلقی نشده و بسیاری بر این باورند که لازم است علاوه بر قائل شدن به اقدامات فناورانه، دور زدن این اقدامات نیز جرم تلقی شده و مشمول مجازات واقع شود. از این رو حفاظت از اقدامات فن‌آورانه و الکترونیک جهت حمایت از حقوق مالکیت فکری همواره یکی از دغدغه‌های عمده دارندگان حق و صنایع تولید کننده این نوع فناوری‌ها بوده است.
کنفرانس دیپلماتیک WIPO که در سال ۱۹۹۶ برگزار شد، نمونه‌ای از این امر است. در این کنفرانس، به موضوع مذکور به عنوان یکی از اولویت‌های سازمان پرداخته شد. نتیجه حاصل از این کنفرانس کشورهای عضو را ملزم نمود که با گنجاندن معاهدات WIPO در قوانین داخلی خود، بر حمایت قانونی از اقدامات فن‌آورانه تاکید کنند. اتحادیه اروپا و ایالات متحده آمریکا تا کنون قوانینی را وضع نموده‌اند که یکی از اهداف آن اهمیت دادن به توسعه مدیریت حقوق مالکیت فکری است. شالوده کلیه این قوانین، مبتنی بر منع دور زدن اقدامات مذکور است. هر گونه قانون مربوط به تولید و توزیع ابزارهای لازم جهت دور زدن این اقدامات را می‌توان از نمونه‌های این امر دانست.
نظام دیجیتال اطلاعات که از آن با عنوان اطلاعات مدیریت حقوق (RMI) یاد می‌شود، یکی دیگر از نمودهای توسعه فناوری در راستای حمایت از حقوق مالکیت فکری است. این نظام، که [۱]CIS (ایجاد شده توسط CISAC) و [۲] DOI(ایجاد شده توسط انجمن ناشرین) از مصادیق آن محسوب می‌شود، امکان مناسبی را برای شناسایی آثار و پدیدآورندگان آن فراهم می‌آورد. لازم است که نظام مذکور از تغییر و یا نابودی مصون بماند. لذا معاهدات WIPO و قوانین فوق‌الذکر به وضع حمایت‌های حقوقی پرداخته‌اند که از ایجاد اختلال در آن ممانعت می‌کند.
اقدامات فن‌آورانه مورد حمایت:
بسیاری از ابزارها و فناوری‌های موجود را می‌توان ابزاری فن‌آورانه جهت حمایت از حقوق مالکیت فکری و مدیریت آن تلقی نمود. موارد ذیل، مصادیق عمده این امر هستند:
۱) ابزارهای مقابله با نسخه برداری که یا مانع نسخه برداری از اثر شده یا انجام آن را با دشواری مواجه می‌کند. این ابزارها را می‌توان قدیمی‌ترین نوع اقدامات فن‌آورانه دانست که بیش از سایر انواع این اقدامات نیز مورد استفاده واقع شده است. فن‌آوری موجود در DVD ها که مانع نسخه برداری از اثر شده و یا تنها امکان تهیه نسخه‌ای با کیفیت پایین را فراهم می‌آورد، از مصادیق این امر است.
۲) بخش عمده‌ای از اقدامات فن‌آورانه شامل کنترل دسترسی به محتوای حفاظت‌شده می‌شود. مواردی از قبیل کدگذاری، سیستم‌های مربوط به تعیین رمز عبور و set-top-box ها مصادیق این امر هستند. نمونه دیگر، پاکت نامه دیجیتال است که شامل اطلاعاتی در خصوص بازشناسی و استفاده از اثر می‌شود. پاکت نامه دیجیتال مانند لفافی برای اثر دیجیتال کدگذاری شده عمل می‌کند و حاوی مطالبی از قبیل چکیده محتویات اثر، شناسایی دارنده حق مالکیت فکری و شرایط استفاده از اثر است.
۳) از سومین گروه از اقدامات فن‌آورانه می‌توان با عنوان «نظارت مالکانه» یاد کرد. به عنوان مثال، نرم‌افزاری که اثر دیجیتال را همواره کنترل نموده و تنها امکان استفاده تجویز شده از جانب دارنده حق را فراهم آورد، نمونه‌ای برای این دسته محسوب می‌شود.
۴) روش واترمارکینگ یا انگشت نگاری که از طریق افزودن یک علامت دیجیتال نامشهود، امکان شناسایی اثر، خالق آن و دارنده حق مالکیت فکری را فراهم می‌نماید.
۵) ابزارهای سنجش و اندازه گیری که گزارشی از هر نوع استفاده از اثری خاص ارائه می‌دهد.
۶) در نهایت، حجم وسیعی از اقدامات خلاقانه و پروژه‌های تحقیقاتی، منجر به ظهور پدیده‌ای با عنوان ابزارهای الکترونیک مدیریت حقوق مالکیت ادبی، هنری (ECMS) شده که راه را برای شناسایی اثر مورد حمایت، نظارت بر استفاده از آن و اعطای پاداش و حق‌الزحمه مناسب و منصفانه به خالق آن، هموار می‌نماید. در حقیقت، ECMS نرم‌افزاری است که انواع اقدامات فن‌آورانه مشروحه فوق را تجمیع نموده و آن را با ابزاری الکترونیک و خودکار جهت اعطای مجوز بهره برداری، ترکیب می‌نماید.
[۱] – Common Information System
[۲] – Digital Object Identifier
منبع:
Dusollier, Séverine, “ELECTRIFYING THE FENCE: THE LEGAL PROTECTION OF TECHNOLOGICAL MEASURES FOR PROTECTING COPYRIGHT” , Available at: www.crid.be/pdf/public/۴۱۳۸.pdf