نام‌های دامنه اسامی‌ای هستند که به راحتی در ذهن یادآوری می‌شوند و توسط آنها می‌توانیم به میلیون‌ها وب سایت در شبکه جهانی اینترنت دسترسی داشته باشیم. درست مثل یک شماره تلفن، نام دامنه یک شاخص منحصر به فرد است که ما را به یک IP آدرس مشخص در اینترنت ارجاع می‌دهد. اعداد و ارقام چندان مورد پسند کاربران نیستند؛ طبعاً برای همه ما راحت‌تر است که به جای ۴۳۱.۴۰۱.۷۷۳ نام new-car.co.za را به خاطر بسپاریم. سیستم نام دامنه یا DNS تبدیل این اعداد را به اسامی ممکن می‌کند.
نام‌های تجاری، نام اشخاص و شرکت‌ها می‌توانند به عنوان نام دامنه ثبت شوند. بنابراین یک نام دامنه ممکن است حاوی یک علامت تجاری یا نام یک شرکت باشد. نام‌های دامنه به یک سازوکار استاندارد برای برقراری ارتباط با مشتریان تبدیل شده‌اند و در جایی که معرف منشأ یک کسب‌وکار و کالا و خدمات مربوط به آن هستند نقشی شبیه به علائم تجاری ایفا می‌کنند. چنانچه یک نام دامنه متمایز باشد و در حوزه کسب‌وکار در خصوص خدمات یا کالاهای خاصی مورد استفاده قرار گیرد، می‌تواند به عنوان علامت تجاری نیز ثبت شود. هرچند اغلب نام‌های دامنه شامل اسامی عام یا توصیف‌کننده هستند و به همین دلیل قابلیت ثبت به عنوان علامت تجاری را ندارند. این اسامی توصیفی و عام به عنوان نام دامنه انتخاب می‌شوند تا در رتبه‌بندی سایت و شمار بازدیدکنندگان آن مؤثر باشد. به عنوان مثال نام دامنه realestate.com میلیون‌ها نفر که در اینترنت در جستجوی ملک و املاک هستند را جذب خواهد کرد. نام‌های دامنه پیش‌نیاز مشارکت در تجارت الکترونیکی هستند. این نام‌ها نشان‌دهنده منشأ کالا و خدمات در فضای مجازی هستند و در واقع نقش و عملکردی را به عهده دارند که پیش‌تر علائم تجاری به عهده داشتند.
سیستم نام دامنه (DNS) در واقع یک پایگاه داده است که میان بیش از سی سرور اصلی گسترش یافته است. این سیستم آدرس‌های پروتکل‌های اینترنتی را به نام‌های دامنه معادل آنها تبدیل و ترجمه می‌کند. هر نام دامنه از یک دامنه مرتبه اول یا یا سطح بالا TLD [۱] و یک دامنه مرتبه دوم یا SLD [۲] تشکیل شده، TLD یعنی دو یا چند حرف که بعد از نقطه (دات) می‌آید. TLD ها ( که به پسوندها نیز معروف‌اند) در دو گروه طبقه بندی می‌شوند: دامنه مرتبه اول عمومی (gTLDs)[۳] مثل.com,.edu,.org و دامنه‌های مرتبه اول کشوری با کد کشور دو حرفی (ccTLDs)[۴] مثل.us,.ca,.uk, و.ir که کشور یا قلمروی سرزمینی را معرفی می‌کند. امروزه تقریباً ۲۵۰ دامنه مرتبه اول کشوری و ۲۲ دامنه مرتبه اول عمومی وجود دارد.
چرا نام‌های دامنه مهم هستند؟
نخست اینکه نام‌های دامنه امکان ارتباط اساسی و اولیه میان فضای فیزیکی و مجازی را فراهم می‌کنند. دوم اینکه نام‌های دامنه بسیار بیش از مجموعه‌ای از اعداد کاربر-پسند هستند و راحت‌تر به خاطر سپرده می‌شوند. سوم آنکه تجارت الکترونیکی متکی بر عملکرد اینترنت به شکلی باثبات و کارآمد است و در نهایت اینکه نام‌های دامنه اغلب دربرگیرنده علائم تجاری هستند مانند Disney.com که Disney یک علامت ثبت شده است. این نام‌ها در حال حاضر نوعی نشانگر مبدأ و منشأ در فضای مجازی هستند که مصرف‌کنندگان را قادر می‌سازد کالاها و خدمات یک شرکت را از شرکای رقیب تشخیص دهند.
آیکان چیست؟
سازمان اینترنت برای نام‌ها و اعداد تعیین شده (آیکان یا ICANN)[۵] بازیگر اصلی در حوزه نام‌های دامنه است. این سازمان غیرانتفاعی که در ایالت کالیفرنیای آمریکا واقع است مسئولیت تخصیص فضای IP آدرس‌ها، مدیریت سیستم نام دامنه و مدیریت عملکرد سیستم سرورهای اصلی را به عهده دارد. این سازمان توسط هیئتی از مدیران اداره می‌شود. آیکان هماهنگ کننده پیشرفت‌های فنی ادامه‌دار در سیستم نام دامنه است. در سال ۲۰۰۰، آیکان ۷ دامنه مرتبه اول عمومی جدید انتخاب کرد:,.museum,.aero,.biz,.coop,.info,.name,.pro که در برای استفاده در سطح جهانی به تصویب رسید. در سال ۲۰۰۴، آیکان از کاربران برای مذاکرات فنی و تجاری در مورد دامنه‌های جدید مرتبه اول تضمین شده (sTLDs) دعوت کرد که در نهایت دامنه‌های جدید.jobs و.travel مورد موافقت و تصویب قرار گرفتند.
ارتباط میان نام‌های دامنه و علائم تجاری در اینترنت:
ثبت یک دامنه به معنای حضور جهانی و دسترسی از هر نقطه‌ای از جهان از طریق اینترنت به آن دامنه است. در مقابل نظام حقوق مالکیت فکری بر مبنای قوانین داخلی هر کشور شناسایی و اجرا می‌شود و تنها در حوزه قضایی که این حق شناسایی شده، قابل اجراست. در حقیقت برخورد یک مدیوم جهانی جدید و بدون مرز با نظامی سنتی که از صلاحیت سرزمینی هر کشور سرچشمه می‌گیرد، موضوع مناقشه‌ای جدی است.
علائم تجاری، کلمات، تصاویر یا نشان‌هایی هستند که مؤسسات و شرکت‌های تجاری برای شناسایی و تمییز محصولات و خدمات خود از آنها استفاده می‌کنند. مثلاً coca-cola یک علامت تجاری مشهور است که نوع خاصی از نوشیدنی را به انضمام مبدأ و منشأ دقیق آن معرفی می‌کند. IKEA علامت تجاری دیگری است که مربوط به لوازم خانگی شرکتی در سوئد است. مالکان علامت تجاری در خصوص استفاده از علائم تجاری خود حقوقی انحصاری دارند.
Cybersquatting به معنای ثبت عامدانه و با سوءنیت یک علامت تجاری مشهور به عنوان نام دامنه برای فروش آن با سود بیشتر است که یکی از اشکال نقض حقوق علامت تجاری در اینترنت محسوب می‌شود. مثلاً بسیاری از کسب‌وکارها وقتی می‌خواهند برمبنای علامت تجاری خود، دامنه‌ای را ثبت کنند، متوجه می‌شوند که آن نام دامنه قبلاً ثبت شده است. اگر یک نام دامنه توسط فردی ثبت شود که هیچ حقی نسبت به علامت تجاری ندارد و هدف وی فروش دامنه به مالک اصلی علامت یا ایجاد اختلال در کسب‌وکار یا گمراه ساختن مشتریان مالک علامت باشد، جرم مذکور واقع شده است.
چالش دیگر در جایی رخ می‌دهد که متقاضی ثبت یک نام دامنه مشتمل بر یک علامت تجاری مشهور را به منظور نقد و بررسی یا طرفداری و حمایت از آن علامت ثبت می‌کند، بدون آنکه قبلاً از مالک علامت اجازه‌ای کسب کرده باشد.
به غیر از موارد مذکور، چالش‌های جدی‌تر هنگامی رخ می‌دهد که یک علامت توسط افراد مختلف در رابطه با کالاها و خدمات متفاوت استفاده می‌شود یعنی در جایی که دو شرکت مجزا، حقوق مشروع و مستقلی در خصوص یک نام دارند؛ مثلاً شرکت آمریکایی که راکت‌های تنیس را تحت عنوان «Prince» می‌فروشد و یک شرکت انگلیسی فروشنده نرم‌افزارهای رایانه‌ای نیز از همین نام استفاده می‌کند.
شکل دیگری از چالش‌های جدی و واقعی حالتی است که یک علامت متعلق به ذینفعان مختلف در کشورهای مختلف است و آنها در خصوص کالاها و خدمات یکسانی از آن علامت استفاده می‌کنند. در چنین حالتی وقتی در خصوص نام دامنه مربوط رقابت وجود دارد، قاعده‌ی نخستین ثبت مالک دامنه را مشخص می‌کند یعنی نخستین شرکتی که نام دامنه را در دامنه مرتبه اول عمومی مانند.com یا.net ثبت کند می‌تواند از آن دامنه استفاده کند.
برای اجتناب از صرف وقت و هزینه برای مقابله با پدیده Cybersquatting برخی شرکت‌ها دامنه مورد نظر را از شخصی که آن را ثبت کرده، خریداری می‌کنند. برخی دیگر از شرکت‌ها نام خود را تغییر می‌دهند اما برخی نیز درگیر شدن در یک دعوای حقوقی برای احقاق حقشان را ترجیح می‌دهند. به عنوان نمونه شخصی به نام دنیز تئوفن ۱۵ نام دامنه شامل Panavision.com, aircanada.com و australiaopen.com را ثبت کرده بود. هنگامی‌که شرکت Panavision حق قانونی خود را در خصوص این نام به تئوفن متذکر شد، وی برای کنار گذاشتن این دامنه، ۱۳۰۰۰ دلار درخواست کرد. شرکت مذکور نیز تئوفن را به ثبت یک نام دامنه برای فروش به مالک اصلی علامت متهم کرد و دادگاه ایالتی کالیفرنیا نیز رأی بر محکومیت تئوفن صادر کرد.
مالک علامتی که درمی‌یابد دامنه مربوط به علامت مشهورش، به کاربر دیگری اختصاص یافته معمولاً مجبور به طرح دعوای حقوقی نقض حقوق علامت می‌شود. اما دعوای نقض علامت همواره راهگشا نیست چرا که یکی از ارکان اثبات این نوع نقض استفاده تجاری از علامت است درحالی‌که در بسیاری مواقع یک دامنه تنها برای ارسال و دریافت ایمیل‌های شخصی یا ساختن صفحات شخصی ثبت شده؛ در چنین حالتی مالک علامت مشهور در موضع ضعف خواهد بود.
راه حل دوم برای مالک علامت طرح شکایت برای انتقال دامنه از طریق روش‌های جایگزین حل و فصل اختلافات خواهد بود که در ذیل به آن می‌پردازیم. جالب است بدانیم که بسیاری از شرکت‌های نام آشنا از جمله Marks and Spencers,Kaspersky,lego, Michellin, Giorgio Armani و… از طریق این روش جایگزین علیه اشخاص حقیقی و حقوقی که در ایران علامت تجاری آنها را با پسوند ir ثبت کرده بودند، طرح دعوا کرده و موفق به انتقال این نام‌های دامنه شده‌اند. برای مطالعه بیشتر رجوع کنید به
http://www.wipo.int/amc/en/domains/decisionsx/index-cctld.html
رویه متحدالشکل حل و فصل اختلافات نام دامنه (UDRP) چیست؟
در نتیجه‌ی اولین نشست سازمان جهانی مالکیت فکری (وایپو) با حضور متخصصان و مشاوران از سراسر جهان از بخش‌های خصوصی و دولتی و ذینفعان عرصه اینترنت در خصوص رویه‌های مربوط به نام‌های دامنه، آیکان بر مبنای پیشنهاد وایپو رویه متحدالشکل حل و فصل اختلافات مربوط به نام دامنه را بر عهده گرفت. UDRP برای حل تعارضات و اختلافات میان نام‌های دامنه و علائم تجاری در کلیه دامنه‌های مرتبه اول طراحی شده‌است. این رویه کاملاً اجرایی به صورت آنلاین انجام می‌شود و مدت زمان رسیدگی و هزینه‌های مربوط به اختلافات نام دامنه را تا حد زیادی کاهش می‌دهد. UDRP جایگزین مفید و مناسبی برای طرح دعوا در دادگاه است به ویژه وقتی طرفین در دو کشور مختلف اقامت دارند. البته وجود این رویه، حق طرفین را برای اقامه دعوا در دادگاه از بین نمی‌برد. UDRP بخش لاینفک قراردادهای میان هر متقاضی ثبت دامنه و اپراتورهای ثبت است. پس از معرفی و پیشنهاد UDRP، وایپو درگیر طیف گسترده‌ای از ارائه مشاوره‌های تخصصی شد از جمله رابطه میان نام‌های دامنه و شاخص‌هایی غیر از علائم تجاری از جمله نام‌های غیراختصاصی بین‌المللی برای محصولات دارویی، نام‌ها و علائم اختصاری سازمان‌های بین‌الدولی، نام اشخاص، نشانه‌های جغرافیایی و نام‌های تجاری. در نتیجه مجمع عمومی وایپو به آیکان پیشنهاد داد تا قلمرو مقررات UDRP برای حمایت‌ها از کشورها و سازمان‌های بین‌الدولی به آنها نیز تسری یابد.
هم‌چنین وایپو در راستای افزایش حمایت از مالکیت فکری با مقامات مسئول ثبت و رگولاتورهای نام‌های دامنه مرتبه اول کشوری در هر کشور همکاری می‌کند.
[۱] Top Level Domain Names [۲] Second-level Domain Name [۳] Generic Top Level Domain Names [۴] Country Code Top Level Domain Names [۵] The Internet Corporation for Assigned Names and Numbers(ICANN)