موضوع تأسیس شرکت‌های دانش بنیان در پارک‌های علم و فناوری به منظور تجاری ساختن ایده‌ها، از سال‌های ابتدایی دهه هشتاد مطرح بود. لایحه حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان و تجاری‌سازی نوآوری‌ها در سال ۱۳۸۷ به مجلس شورای اسلامی تقدیم شد و در سال ۱۳۸۹ به تصویب رسید. این قانون ۱۳ ماده دارد و آئین‌نامه اجرایی آن نیز در سال ۱۳۹۱ به تصویب رسید.
طبق تعریف ارائه شده در ماده یک این قانون، شرکت‌ها و مؤسسات دانش بنیان شرکت یا مؤسسه خصوصی یا تعاونی است که به منظور هم افزایی علم و ثروت، توسعه اقتصاد دانش محور، تحقق اهداف علمی و اقتصادی (شامل گسترش و کاربرد اختراع و نوآوری) و تجاری سازی نتایج تحقیق و توسعه (شامل طراحی و تولید کالا و خدمات) در حوزه فناوری‌های برتر و با ارزش افزوده فراوان به ویژه در تولید نرم افزارهای مربوط تشکیل می‌شود.
با توجه به مزیت نسبی کشورمان در خصوص نیروهای متخصص و ظرفیت انسانی موجود، تغییر جهت اقتصاد مبتنی بر منابع طبیعی، به اقتصاد دانش‌بنیان تنها از مسیر ساماندهی و راه اندازی این شرکت‌ها می‌گذرد.
ثروت زایی از علم و فناوری، ایجاد اشتغال پایدار، ارزش افزوده و تولید و صادرات کالاهای دانش‌بنیان، از جمله اهداف توسعه این شرکت‌هاست.
مهم‌ترین تسهیلات قائل شده برای این شرکت‌ها مطابق قانون، معافیت از پرداخت مالیات، عوارض، حقوق گمرکی، سود بازرگانی و عوارض صادراتی به مدت ۱۵ سال، بهره‌مندی از وام‌های کم بهره یا بدون بهره بلند مدت یا کوتاه مدت، ایجاد پوشش بیمه‌ای مناسب و اولویت واگذاری سهام مراکز و مؤسسات پژوهشی دولتی قابل واگذاری (بر اساس سیاست‌های کلی اصل ۴۴ قانون اساسی) به این شرکت‌هاست.
دیگر مزیت پیش‌بینی شده در قانون برای این شرکت‌ها، اولویت استقرار واحدهای پژوهشی، فناوری و تولیدی این شرکت‌ها در پارک‌های علم و فناوری، مناطق ویژه اقتصادی و مناطق ویژه علم و فناوری است.
هم‌چنین ایجاد صندوق فناوری و پژوهشی که در این قانون پیش‌بینی شده، فرصت ارائه تسهیلات به طرح‌های پژوهشی را فراهم می‌کند.
برای اینکه شرکتی بخواهد به عنوان شرکت دانش‌بنیان به ثبت برسد، باید در زمینه‌های مربوط به گسترش و کاربرد اختراع و نوآوری و تجاری‌سازی نتایج تحقیق و توسعه در حوزه فناوری‌های برتر فعالیت داشته باشد. شرکت‌های نوپا نیز لازم است برنامه تولید یا تولیدکننده کالاها و خدمات دانش‌بنیان و طرح تجاری مشخص و منسجمی ارائه دهند.
شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری مسئولیت سیاست‌گذاری و نظارت بر اجرای این قانون را به عهده دارد. برای تعیین معیارهای تشخیص شرکت‌های دانش‌بنیان و بررسی در خواست شرکت‌های متقاضی، کارگروهی زیر نظر رئیس شورا فعالیت می‌کند. ارزیابی کارگروه بر مبنای عملکرد شرکت‌ها پس از ثبت و فعالیت آن‌ها صورت می‌گیرد.
شرکت‌های بزرگی که شرایط استفاده از قانون شرکت‌های دانش بنیان و یا شرکت‌های صنعتی دانش‌بنیان را ندارند اما در راستای فهرست کالاهای اعلام شده توسط کارگروه فعالیت دارند، می‌توانند با ثبت واحد تحقیق و توسعه خود به طور مستقل در سامانه کارگروه ثبت‌نام نمایند و فرآیند ارزیابی مانند دیگر شرکت‌ها برای آن‌ها انجام می‌شود.
طبق آمار در خردادماه ۱۳۹۱، تعداد شرکت‌های دانش بنیان مستقر در پارک‌ها و مراکز رشد حدود ۳۰۰۰ شرکت و آمار شرکت‌های خارج از پارک، در حدود ۶۰۰۰ شرکت برآورد می‌شود. برابر با آمار فوق، تعداد ۱۷ هزار نفر متخصص در این شرکت‌ها مشغول به کار هستند..
بر اساس افق برنامه ۲۰ ساله کشور، مقرر شده است، بیش از ۵۰ هزار شرکت دانش بنیان در کشور فعال شوند و این تعداد در افق برنامه پنجم توسعه کشور به ۲۰ هزار شرکت خواهد رسید.
منابع:
http://rc.majlis.ir/fa/law/show/۷۸۹۰۳۵
http://rc.majlis.ir/fa/law/show/۸۲۲۹۴۹
http://daneshbonyan.isti.ir/index.aspx?fkeyid=&siteid=۲&pageid=۹۲۸۷
http://boushehr.bmn.ir/index.php?option=com_content&view=article&id=۸۴۵:-۱۰۰۰-&catid=۱:۱۳۸۸-۰۳-۲۶-۱۱-۱۵-۳۶&Itemid=۶
http://www.borna-co.ir/index.php/۲۰۱۴-۰۱-۲۸-۰۸-۳۱-۰۱