بازار دیجیتال به سرعت در حال گسترش بوده و صنعت موسیقی در رأس این امر قرار دارد. موسیقی و امور مربوط به آن، از طریق فراهم آوردن امکان ارائه خدمات آنلاین گوناگون جهت افزایش گردش مالی، تولید ترافیک و دسترسی به یک مقیاس و مبنای ارزیابی، به رشد و توسعه اقتصاد دیجیتال یاری می‌رساند. دارندگان حق در عرصه آثار موسیقایی، بسیار کوشیده‌اند تا مجوز بهره برداری از آثار خود را به اشخاصی اعطا نمایند که در سطح جهان به ارائه خدمات دیجیتال به مشتریان می‌پردازند. امروزه بیش از هر زمان دیگری، امکان دستیابی آسان و قانونی به آثار موسیقایی، برای مصرف کنندگان وجود دارد. آمار به دست آمده از IFPI (نهاد نماینده صنعت ضبط در سراسر جهان)، نشان‌گر آن است که در سال ۲۰۱۴، ۴۶ درصد از عواید شرکت‌های ضبط صدا در سراسر جهان، از خدمات دیجیتال آنلاین (موجود در اینترنت یا شبکه‌های تلفن همراه) حاصل شده است.
توسعه بازار آثار موسیقایی دیجیتال آنلاین، شاهد دیگری برای سرعت و چگونگی تغییر و تحول این صنعت به شمار می‌رود. اگرچه خدمات مربوط به دانلود آثار همچنان از محبوبیت بالایی برخوردار هستند، اما نمودار این محبوبیت، ثابت بوده و حتی در برخی موارد با سیر نزولی مواجه بوده است. این در حالی است که ارائه دهندگان خدمات پخش آنلاین مانند Spotify و Deezer هر روز بیش از پیش با اقبال عمومی مواجه می‌شوند. این نوع خدمات، به مجرایی مهم برای فروش و منبعی عمده برای کسب درآمد شرکت‌های ضبط صدا و هنرمندان عرصه موسیقی تبدیل شده است.
حقوق انحصاری که در معاهدات اینترنتی سازمان جهانی مالکیت فکری (WCT و WPPT) مصوب سال ۱۹۹۶ به رسمیت شناخته شده است، زمینه را برای این تحول و توسعه، فراهم آورده. با وجود این، بازار دیجیتال به درستی تنظیم نشده است: در حالی که دسترسی گسترده به آثار موسیقایی منجر به افزایش نوآوری و توسعه خدمات دیجیتال نوین شده است، اما منافع حاصل از استفاده روزافزون از آثار موسیقایی، برای دارندگان حق در این حوزه، عادلانه و متناسب نیست. لازم است بازگرداندن تعادل به بازار برای صنایع فعال در حوزه نوآوری و خلاقیت، در اولویت قرار گیرد.
موسیقی دیجیتال- بازاری با تنوع روزافزون
صنعت موسیقی طی ۱۵ سال اخیر با تغییرات عمده‌ای مواجه بوده است. فروش نسخه‌های فیزیکی آثار موسیقایی در بیشتر بازارها سیر نزولی داشته و عواید حاصل از خدمات دیجیتال در این عرصه به سرعت افزایش یافته است. با وجود افزایش مبالغ پرداخت‌شده به شرکت‌های ضبط صدا از جانب ارائه دهندگان خدمات دیجیتال، این شرکت‌ها به تازگی بر آن شده‌اند تا افت فروش نسخه‌های فیزیکی را جبران نمایند. ارزش تجاری عواید به دست آمده برای صنعت ضبط در سال ۲۰۱۴، مجموعاً ۱۵ میلیارد دلار بوده که ۶.۹ میلیارد دلار آن، از خدمات دیجیتال حاصل شده است.
مهم‌ترین ویژگی بازار دیجیتال در سال‌های اخیر را می‌توان خلاقیت مداوم و تنوع خدمات و مدل‌های تجاری دانست. برخی از انواع روش‌های دانلود، از قبیل آنچه توسط خدماتی از قبیل iTunes ارائه شده و به فروش دیجیتال آنلاین آثار موسیقایی منجر می‌شود، در بسیاری از بازارها با کاهش مواجه شده است؛ این در حالی است که خدمات پخش آنلاین از قبیل Spotify سوئدی و Deezer فرانسوی، از اقبال عمومی روزافزونی برخوردار بوده است.
درآمد حاصل از خدمات مذکور، با رشد ۳۹ درصدی در سال ۲۰۱۴، در حال حاضر ۲۳ درصد از مجموع عواید دیجیتال را به خود اختصاص داده و مبلغی معادل ۱.۶ میلیون دلار، به شرکت‌های ضبط صدا و هنرمندان پرداخته است. پیش‌بینی می‌شود که درآمد حاصل از این خدمات در سال‌های آتی با رشد بسیاری مواجه باشد.
نظام بین‌المللی کپی‌رایت، حامی بازار دیجیتال
از آنجا که بزرگ‌ترین ارائه‌دهندگان خدمات آنلاین به صورت فرامرزی عمل می‌کنند، لازم است که شرکت‌های ضبط صدا، قراردادهای خود با هنرمندان را به گونه‌ای تنظیم نمایند که امکان کنترل کلیه حقوق لازم در تمامی مرزها را برای آنان فراهم آورد. در مقابل، ارائه دهندگان خدمات نیز، مجوزهای بهره برداری را به گونه‌ای تنظیم می‌نمایند که در کلیه مرزهای محل فعالیت آنان قابل اعمال باشد.
هماهنگ‌سازی بین‌المللی حقوق – که با تصویب معاهدات اینترنتی سازمان جهانی مالکیت فکری در سال ۱۹۹۶ آغاز شد- گسترش جهانی خدمات مربوط به موسیقی دیجیتال را تسهیل نمود. قطعیت حقوقی و تجاری حاصل از معاهدات مذکور در سطح بین‌المللی، امکان آغاز به کار و دست یافتن به مشتریان بازارهای جدید را برای ارائه دهندگان این خدمات فراهم آورد.
به مدد معاهدات مذکور، فرآیند تبیین و اعطای مجوز بهره برداری از حقوق در حجم وسیعی از مرزها و کشورها، تسهیل شد. هم‌چنین، به واسطه گستردگی به رسمیت شناختن این حقوق، ذی‌نفعان با اطمینان خاطر بیشتری مجوز بهره برداری از حقوق خود را به ارائه دهندگان خدمات دیجیتال در مرزها و کشورهای جدید، اعطا می‌کنند.
رویکرد تهیه‌کنندگان پیش‌نویس معاهدات اینترنتی مبنی بر حق عرضه عمومی (مندرج در ماده ۸ WCT) و حق در دسترس عموم قرار دادن (مندرج در مواد ۱۰ و ۱۴ WPPT) صحیح و به جا بوده است. حقوق انحصاری مذکور، نسبت به کلیه انواع مخابره و ارسال – از قبیل دانلود، پخش آنلاین و … – قابل اعمال بوده و این امکان را برای دارندگان حق فراهم می‌کند تا با ارائه‌دهندگان خدمات دیجیتال در کلیه کشورها، در خصوص شرایط منصفانه، مذاکره نمایند. حقوق انحصاری مذکور، رویه اعطای مجوز بهره برداری را تسهیل کرده‌اند. این حقوق، شخص محق به اعطای مجوز بهره برداری و حقوقی که نیازمند تبیین هستند را مشخص می‌نمایند.
در مقابل، تردیدهایی نیز در خصوص قابلیت اعمال حقوق انحصاری نسبت به برخی از الگوها و فعالیت‌های تجاری آنلاین جدید -به ویژه در رابطه با جمع‌آوری و استفاده مجدد از آثار مشمول کپی‌رایت در فضای مجازی- وجود دارد.
پخش آنلاین مسیری یگانه برای فروش به شمار می‌رود
بحث‌هایی در خصوص نحوه پرداخت به دارندگان حق، در ازای خدمات جدید پخش آنلاین مطرح است. در این بحث باید به این نکته توجه داشت که خدمات مذکور راهی برای فروش آثار موسیقایی ضبط‌شده هستند. امروزه، این خدمات عمل‌کردی نظیر نسخه‌های فیزیکی آثار از قبیل CD ها دارند؛ چراکه هر دو، آثار موسیقایی ضبط‌شده را به دست مصرف‌کنندگان می‌رسانند.
یکی از تفاوت‌های عمده خدمات مذکور با شیوه‌های سنتی فروش (فروش از طریق CD و دانلود) روش پرداخت به ذی‌نفعان و دارندگان حق است. در روش‌های سنتی، دارندگان حق، در ازای فروش محصول و فارغ از شنیده شدن یا نشدن آن توسط مصرف‌کنندگان، از مبلغی که پیش‌تر مورد توافق واقع شده بهره‌مند می‌شوند. اما در الگوی شیوه نوین مورد بحث، شنیده شدن اثر، لازمه پرداخت به ذی‌نفعان خواهد بود. میزان مبلغ پرداختی به ذی‌نفعان در این روش، ابتدا کمتر بوده و درآمد آنان با گذشت دوره زمانی طولانی‌تر، افزایش خواهد یافت.
لزوم احیای تعادل در بازار آنلاین
بسیاری از ارائه‌دهندگان خدمات دیجیتال، برای جلب ترافیک و کسب درآمد، از آثار موسیقایی و امور مربوط به آن استفاده می‌کنند. با وجود این، منافعی که در ازای استفاده از این آثار به ذی‌نفعان پرداخت می‌شود، منصفانه نبوده و در برخی قسمت‌های بازار دیجیتال، تنها یک گروه هستند که از منافع و زنجیره ارزش تولید شده منتفع می‌شوند.
به نظر می‌رسد که نحوه اعمال چارچوب حقوقی موجود در بازارهای عمده، منجر به ایجاد شرایطی شده که در آن برخی از ارائه دهندگان خدمات دیجیتال، بدون کسب مجوز از دارندگان حق، به انتشار آثار موسیقایی می‌پردازند. لازم است اصلاح این امر و بازگرداندن تعادل، میان ذی‌نفعان و ارائه‌دهندگان خدمات دیجیتال و انواع مختلف این خدمات، در اولویت قرار گیرد. تنها در این صورت است که وجود یک بازار متنوع و قابل قبول برای آثار نوآورانه، تضمین خواهد شد.
این مطلب ترجمه‌ای است از Streaming and Copyright: A Recording Industry Perspective که در شماره ۲ مجله وایپو در سال ۲۰۱۵ به چاپ رسیده است. نسخه کامل مجله از طریق لینک زیر در دسترس است: http://www.wipo.int/wipo_magazine/en/۲۰۱۵/۰۲/