کپی رایت چیست؟
- کپی رایت یا حق مؤلف اصطلاحی حقوقی است که برای توصیف حقوقی به کار میرود که پدیدآورندگان نسبت به آثار ادبی و هنری خود دارند. آثاری که تحت شمول کپی رایت قرار دارند از کتاب، موسیقی، نقاشی، مجسمه و فیلم تا برنامه‌‌های کامپیوتری، پایگاه‌‌های داده، تبلیغات، نقشه‌‌ها، و طرحهای فنی متغیر هستند.
اعطای لایسنس آثار به چه معناست و چطور میتوان این کار را انجام داد؟
- وقتی شما صاحب حقوق یک اثر هستید، میتوانید به دیگران مجوّز دهید تا از آثار شما استفاده یا بهره‌‌برداری کنند. به چنین مجوزهایی معمولا “لایسنس” می‌‌گویند که ممکن است که متضمن پرداخت مبلغی به صاحب حق باشند یا نباشند (یعنی میتوان مجوز را به صورت رایگان اعطا کرد یا در ازای مبلغی). طبیعتاً توصیه میشود که پیش از ورود به مذاکرات قرارداد لایسنس حتما با یک کارشناس حقوقی در حوزه کپی‌‌رایت مشورت کنید.
اگر قصد دارید اثر خود را به مشتریانی همچون شرکتهای پخش صوتی و تصویری، ناشران، یا حتی تأسیسات سرگرمی (همچون سالنهای موسیقی و تالارها) لایسنس دهید، عضویت در سازمانهای مدیریت جمعی گزینه‌‌ی مناسبی برای شما خواهد بود. سازمانهای مدیریت جمعی از جانب صاحبان حق و ناشران بر استفاده از آثار نظارت کرده و همچنین وظیفه‌‌ی انجام مذاکرات برای انعقاد قراردادهای لایسنس و جمع‌‌آوری مبالغ حاصل از این قراردادها را بر عهده دارند. این سازمانها به طور خاص در زمینه‌‌ی آثار موسیقایی و ادبی فعالیت میکنند. توضیح آنکه در این دسته از آثار خیل عظیمی از استفاده‌‌کنندگان از یک اثر وجود دارند و از این رو هم برای صاحب اثر و هم برای استفاده کننده دشوار است تا برای هر بار استفاده از اثر به اخذ و اعطای مجوز اقدام کنند (در این شرایط سازمان مدیریت جمعی میتواند با تقبل چنین مسئولیتی کار را برای صاحب اثر و مجوزگیرندگان آسان سازد).
اگر یک قطعه‌‌ی موسیقی یا یک اثر هنری را در اینترنت پیدا کنیم، حتماً باید مجوز استفاده از آن را دریافت کنیم تا بتوانیم از آن استفاده کنیم؟
- آثاری که به صورت آنلاین منتشر میشوند، چه در صفحه‌‌ی یک سایت باشند چه در شبکه‌‌های اجتماعی، معمولا تحت حمایت کپی‌‌رایت یا حقوق مرتبط هستند. بنابراین برای استفاده از آنها حتما باید از صاحب اثر مجوز اخذ کنید. امّا اگر اثری در حوزه‌‌ی عمومی باشد (یعنی مدت حمایت کپی‌‌رایت از آن به پایان رسیده باشد)، میتوان به صورت رایگان از آن استفاده کرد. امّا پیش از آن از حقوق دیگری که ممکن است برای آن اثر موجود باشد، اطمینان حاصل کنید. برای مثال تابلوی “مونا لیزا” اثر داوینچی در حوزه‌‌ی عمومی قرار دارد. امّا اگر در فضای دیجیتال عکسی از آن پیدا کنید، عکاسی که آن عکس را گرفته ممکن است نسبت به آن عکس حقی داشته باشد. بنابراین باید با آن عکاس تماس گرفته و از او کسب اجازه کنید.
اگر شما مدیریت یک کسب و کار کوچک را بر عهده دارید و میخواهید از یک صدای ضبط شده یا دیگر آثار مشمول کپی‌‌رایت مثلا در یک کمپین بازاریابی استفاده کنید، باید حتما از صاحب حق آن اثر مجوز اخذ کنید.
بعضی وب‌‌سایتها نیز تحت پوشش یک لایسنس کلی هستند که طبق آن، شرایط لازم برای بهره‌‌برداری از آثار ابتکاری منتشر شده در وب‌‌سایت تشریح شده است.
تنها راه دیگری که میتوانید بدون نیاز به اخذ مجوز از آثار استفاده کنید، در مواردی است که اثری مشمول استثنائات و محدودیتهای کپی‌‌رایت باشد. برای مثال استفاده از اثر با هدف نقل قول، آموزش یا ارائه‌‌ی گزارش خبری مشمول کپی‌‌رایت نیست و نیازی به کسب اجازه ندارد.
به عنوان یک قاعده‌‌ی کلی اگر تردید دارید که اثری که قصد استفاده از آن را دارید، مشمول حقی هست یا خیر، احتیاط کنید و اجازه بگیرید.
آیا عنوان یک اثر تحت حمایت کپی‌‌رایت است؟
- به طور کلی بعید است که عنوان ترانه‌‌ها واجد شروط مقرر برای ابتکار و اصالت یک اثر باشد و تحت شمول کپی‌‌رایت قرار بگیرد. از سوی دیگر، عنوان‌‌ها، لوگوها و شعارها اغلب به عنوان علامت تجاری حمایت میشوند.
آیا مالک یک وب‌‌سایت میتواند آن را تحت حمایت کپی‌‌رایت قرار دهد؟
- هر محتوای اصیل مثلا متن، اثر هنری، عکس، ویدیو کلیپی که پدید آورده‌‌اید و در وب‌‌سایت خود بارگزاری کرده‌‌اید میتواند تحت حمایت کپی‌‌رایت قرار گیرد. وب سایت اداره‌‌ی ملی کپی‌‌رایت کشور خود را بررسی کرده تا ببینید آیا شرایط بخصوصی برای ثبت یک وب‌‌سایت مقرر شده است یا خیر.
آیا نام دامنه را میتوان تحت حمایت کپی‌‌رایت قرار داد؟
- حقوق کپی‌‌رایت از نام دامنه حمایت نمیکند. قوانین حاکم بر استفاده / یا سوء استفاده از نام دامنه توسط شرکت اینترنتی نامها و اعداد واگذارشده (آیکان) تعیین میشود. مرکز داوری و میانجیگری وایپو نیز خدمات حل اختلافات در خصوص نام دامنه را مطابق با سیاستهای حل اختلاف نام دامنه‌‌ی آیکان ارائه میدهد.
آیا میتوان نرم افزار یا اپلیکیشنهای موبایل را تحت حمایت کپی رایت قرار داد؟
- برنامه های کامپیوتری و دیگر انواع نرم افزار شامل اپلیکیشنهای موبایل (همچون واتس اپ و کندی کراش) به عنوان اثر ادبی تحت حمایت کپی‌‌رایت هستند. بدین صورت آنها به محض اینکه تولید شوند به طور خودکار مورد حمایت قرار میگیرند و نیازی به ثبت رسمی آنها نیست. ولیکن در بعضی کشورها رویه‌‌های ثبت داوطلبانه‌‌‌‌ی نرمافزار با رویه‌‌های ثبت دیگر آثار ادبی متفاوت است.
من یک حساب توئیتر دارم. آیا توئیتهای من قابل حمایت تحت عنوان کپی‌‌رایت هستند؟
- با توجه به محدودیت تعداد کلمات برای پستهای منتشر شده در توئیتر، بعید است که یک پست توئیتری بتواند برای حمایت کپی‌‌رایت واجد شرایط باشد. ولی استثنائاتی نیز قابل تصور است. همچنین به خاطر داشته باشید که تصاویری که در توئیتر منتشر میکنید، تحت حمایت کپی‌‌رایت خواهند بود.
مدیریت حقوق دیجیتال چیست؟
- صاحبان حق از طیفی از تکنولوژی‌‌های دیجیتال برای حمایت از آثار خود در برابر نقض استفاده میکنند. این تکنولوژی‌‌ها آثار را در برابر هر گونه تغییر و اصلاح غیرمجاز محافظت میکنند. همچنین میتوانند تعداد نسخه‌‌هایی که از یک اثر کپی میشوند را محدود سازند. بر اساس حقوق بین‌‌الملل، حذف، تغییر یا دور زدن حمایت تکنولوژی‌‌های دیجیتال از یک اثر غیرقانونی است.
برای به اشتراک گذاری آثارم در فضای دیجیتال چه اقدامات عملیاتی باید انجام دهم؟
- به عنوان یک نویسنده ممکن است بخواهید آثار خود را به طور آنلاین عرضه کنید تا آن را در دسترس دیگران قرار دهید و در عین حال حقوق خود نسبت به آن را نیز حفظ کنید. برای اینکه حقوق خود را حفظ کنید میتوانید به سادگی علامت © را در کنار اسم خود و سال انتشار اثر قرار دهید. (علامت © حرف اول کلمه copyright است و نشان میدهد اثر شما تحت حمایت کپی‌‌رایت قرار دارد.)
همچنین امکان دارد بخواهید بخشی به عنوان “شرایط استفاده ” از اثر (Terms of Use) را در وب سایت خود قرار دهید تا توضیح دهید دیگران چگونه و تحت چه شرایطی مجاز هستند تا از اثر شما استفاده کنند. برای مثال میتوانید به بازدیدکنندگان از سایت خود اجازه دهید تا یک کپی از شعر یا نقاشی شما برای استفاده‌‌ی شخصی خود بردارند. امّا در عین حال میتوانید فروش آن نسخه‌‌ی کپی‌‌شده را ممنوع کنید.
هر موقع که یک اثر تازه و اصیل را در وب سایت خود بارگزاری میکنید، حتما یک کپی از آن به همراه تاریخ انتشار آن در سایت تهیه کنید تا هنگام بروز اختلاف بتوانید اثبات کنید که شما اولین کسی بوده‌‌اید که آن اثر را به صورت آنلاین منتشر کرده و اثر به شما تعلق دارد.
پلتفورم های شبکه‌‌های اجتماعی چه حقی نسبت به آثار منتشر شده‌‌ی ما دارند؟
- وقتی شما از یک شبکه‌‌ی اجتماعی یا دیگر پلتفورمهای دیجیتال استفاده میکنید، التزام خود به تبعیت از شرایط و مقررات استفاده‌‌ی آن شبکه را نیز پذیرفته‌‌اید. این اغلب بدان معناست که شما به آن پلتفورم اجازه‌‌ای غیرانحصاری برای استفاده از محتوای خود را اعطا کرده‌‌اید، اگرچه مالکیت حقوق آن اثر همچنان به خودتان تعلق دارد. به عبارت دیگر بسته به شرایط و مقررات هر یک از پلتفورمهای اینترنتی، این پلتفورمها ممکن است حق استفاده از محتوایی که شما نشر میدهید را داشته باشند. برای مثال شرایط استفاده‌‌ی فیسبوک (ماده 2) و شرایط استفاده‌‌ی یوتیوب (ماده 6 ) را ملاحظه کنید.
منبع: وب سایت سازمان جهانی مالکیت فکری (وایپو)