یادداشت: نام دامنه‌‌ی اینترنتی

در این نوشتار به متداولترین سؤالاتی که در خصوص نام دامنه به مرکز داوری و میانجیگری وایپو ارسال شده است، پاسخ داده شده است. مطالعه این پرسش و پاسخ ها برای تمامی کسانی که می خواهند نام دامنه ثبت کنند یا در خصوص نام دامنه ثبت شده خود با مشکلاتی مواجه اند، مفید خواهد بود.

سؤالات عمومی

نام دامنه چیست؟

نام دامنه نوعی آدرس اینترنتی است که به شکلی ساده و قابل خواندن برای افراد عادی نوشته شده و معمولا برای جستجوی وب سایتها مورد استفاده قرار می‌‌گیرد. برای مثال نام دامنه wipo.int برای نمایش وب سایت وایپو به آدرس https://www.wipo.int یا مرکز داوری و میانجیگری وایپو به آدرس https://www.wipo.int/amc/  مورد استفاده قرار می‌‌گیرد. نام دامنه همچنین مبنایی سایر روشها و کاربردهای اینترنتی همچون انتقال فایل file transfer (ftp) یا آدرسهای ایمیل است. برای مثال آدرس ایمیل  arbiter.mail@wipo.int  نیز بر اساس نام دامنه wipo.int طراحی شده است.

سیستم نام دامنه چیست؟

سیستم نام دامنه domain name system (DNS) یک سیستم آدرس‌‌دهی جهانی است. این سیستم در واقع از روشها و فرآیندهای ترجمه و مکانیابی نام دامنه به صورت “آدرس پروتکل اینترنتی” یا همان “آدرس آی پی” (IP address)  تشکیل شده است. نام دامنه‌‌ای همچون wipo.int معادل منحصر به فردی برای یک آدرس آی پی است که در واقع نشان‌‌دهنده‌‌ی یک محل بخصوص در اینترنت است. آدرس آی پی به صورت شماره است و یافتن و حفظ کردن آن برای افراد عادی دشوار است؛ از این رو به صورت نام دامنه که برای انسان قابل خواندن است نوشته می‌‌شود تا دستیابی به وب‌‌سایتها را تسهیل کند. 

Gtld چیست؟

Gtld (generic top level domain) به معنای دامنه‌‌ی سطح بالای عمومی است. به عبارت دیگر آخرین جزء سمت راست در یک آدرس اینترنتی، دامنه‌‌ سطح بالا نام دارد، برای مثال: .com  و .net و .org  

به علاوه هفت دامنه سطح بالای عمومی جدید نیز توسط “آیکان” (ICANN) یا “شرکت اینترنتی نامها و اعداد واگذار شده” (Internet Corporation for Assigned Names and Numbers) در 16 نوامبر 2000 انتخاب شدند. این هفت مورد عبارتند از:  

  .aero(برای جامعه هوانوردی)  –  .biz (برای مقاصد تجاری) –  

coop. (برای تعاونیها) – .info (طبقه خاصی ندارد) – .museum (برای موزه ها) – .name   (برای اسامی شخصی) – .pro (برای صاحبان حرف و مشاغل).

ccTLD چیست؟

ccTLD (country code top level domain) به معنای دامنه سطح بالای کد کشوری است. این نوع دامنه نیز همان دامنه‌‌ی سطح بالاست که در جزء سمت راست یک آدرس اینترنتی قرار می‌‌گیرد، با این تفاوت که بیانگر سایتهای مستقر در کشور خاصی است:  برای مثال: .mx برای کشور مکزیک (Mexico)

دامنه‌‌های سطح بالای کد کشوری به طور مستقل توسط مقامات ثبت ملّی هر کشور مدیریت می‌‌شوند. در حال حاضر 252 دامنه سطح بالای کد کشوری در پایگاه داده‌‌ “مرجع اعداد واگذار شده اینترنتی” (IANA) درج شده‌‌اند.

وایپو نیز برنامه بخصوصی برای ccTLD ها دارد، و پایگاه داده ای را برای تسهیل جستجوی آنلاین اطلاعات مربوط به دامنه‌‌های سطح بالای کد کشوری تأسیس کرده است.

اختلافات نام دامنه

طبیعت اختلافات نام دامنه چیست؟

در حالیکه نام‌‌های دامنه برای تسهیل دسترسی کاربران جهت موقعیت‌‌یابی وب‌‌سایتها طراحی شده‌‌اند، اما به دلیل امکان شناساندن و متمایز ساختن (وب‌‌سایت) کسب و کارها اهمیتی دوچندان یافته‌‌اند و از این رو با سیستم شناسایی کسب و کار که پیش از ظهور اینترنت مورد استفاده بوده است، به اختلافاتی دچار شده‌‌اند.

اختلافات نام دامنه عمدتاً ناشی از عملی به نام “تصرف سایبری” (cybersquatting) است که به معنای ثبت
 پیشگیرانه و بازدارنده‌‌ی علامت تجاری به عنوان نام دامنه توسط اشخاص ثالث است. متصرفان سایبری از طبیعت منحصر‌‌‌‌به‌‌فرد سیستم ثبتی نام‌‌های دامنه استفاده کرده تا اسامی علائم تجاری، اشخاص مشهور یا کسب و کارها را که هیچ ارتباطی نیز به آنها ندارد، به عنوان نام دامنه به ثبت برسانند. از آنجا که ثبت نام‌‌های دامنه نسبتاً ساده است، متصرفان سایبری می‌‌توانند موارد متعددی از نامهای فوق را به عنوان نام دامنه ثبت کنند. به علاوه مالکان چنین نام‌‌های دامنه‌‌ای (متصرفان سایبری) اغلب نام‌‌های دامنه‌‌ی ثبت‌‌شده‌‌ را به فروش می‌‌گذارند یا اینکه مستقیماً به شرکت یا شخصی که آن نام دامنه به او مرتبط است، پیشنهاد فروش با قیمت بسیار بالاتری نسبت به هزینه‌‌ی ثبت آن می‌‌دهند. همچنین می‌‌توانند نام دامنه‌‌ی ثبت‌‌شده را در مالکیت خود نگاه دارند و از نام شخص یا کسب و کار مندرج در نام دامنه برای ارتقای بازدید وب‌‌سایت خود و جذب مشتری استفاده کنند. هر کدام از این اقدامات عملاً سوءاستفاده از نام دامنه‌‌ی ثبت‌‌شده محسوب می‌‌شود.

اختلافات نام دامنه در هفت دامنه‌‌ی سطح بالای عمومی جدید نیز مشمول سیاستنامه متحدالشکل حل اختلاف نام دامنه Uniform Domain Name Dispute Resolution Policy (UDRP) است. به علاوه بیشتر اپراتورهای ثبت جدید نیز ارتقا یافته‌‌اند یا در شرف ارتقا هستند، سیاستنامه خاص حل اختلافات نیز طراحی شده است تا اختلافاتی که هنگام تأسیس کسب و کارها محقق می‌‌شوند یا اختلافات مربوط به مرحله طلوع  (sunrise phase) را  حل و فصل نمایند. (مرحله طلوع مرحله‌‌ای در ثبت نام دامنه است که طی آن، صاحبان علائم تجاری پیشاپیش نام دامنه‌‌ی مرتبط با کسب و کار خود را ثبت می‌‌کنند تا از سوءاستفاده‌‌ی متصرفان سایبری جلوگیری کنند.) 

وایپو در حال حاضر چالشهای مرتبط با این مراحل اولیه را برای هر دو مرجع ثبت نام دامنه‌‌ی info .  و .biz  مدیریت می‌‌کند. مراجع ثبتی‌‌ با اهداف معین نیز رویه‌‌های مخصوصی را فراهم کرده‌‌اند تا اختلافات راجع به تبعیت از الزامات ثبتی مربوط به خود را حل و فصل نمایند.

چرا اختلافات نام دامنه تا این حد زیاد است؟

تاکنون توافقی بین جامعه‌‌ی اینترنتی حاصل نشده تا به مراجع ثبت نام دامنه اجازه دهد که از ثبت نام‌‌های چالش‌‌برانگیز پیشگیری کنند. دلایل آن نیز متفاوت است و از فراهم کردن شرایط آسان ثبتی برای ایجاد انگیزه‌‌ی ثبت در کسب و کارها گرفته تا دشواری‌‌های عملی مربوط به تعیین صاحب حق در خصوص نام‌‌ها، و همچنین اصل آزادی ابراز عقیده متغیر است. علاوه بر این، ارزش تجاری فزاینده‌‌ی نام‌‌های دامنه در اینترنت منجر به افزایش تصرف سایبری شده است که اختلافات و طرح دعاوی بیشتر بین متصرفان سایبری و کسب و کارها و تاجران حقیقی که نام آنها با سوء نیت به ثبت رسیده است را در پی دارد.

وایپو (سازمان جهانی مالکیت فکری) چگونه وارد فرآیند حل اختلافات نام دامنه شد؟

اینترنت در دهه‌‌ی گذشته به عنوان بستری برای انجام معاملات تجاری به سرعت رشد کرده است؛ با این وجود استانداردهای قانونی بین‌‌المللی‌‌ برای حل اختلافات نام دامنه وجود ندارد. شرکت اینترنتی نامها و اعداد واگذار شده (آیکان)، مسئول مدیریت دامنه‌‌ها‌ی سطح بالای عمومی همچون .com ، .net  ، .org  است که به راهکارهای حل و فصل اختلافات نام دامنه نیاز مبرمی داشت. فرآیند مذاکرات یک معاهده‌‌ی بین‌‌المللی جدید بسیار کند پیش می‌‌رفت و قوانین ملّی جدیدالتصویب نیز تفاوت زیادی با یکدیگر داشتند. آنچه مورد نیاز بود، رویه‌‌ا‌‌ی متحدالشکل و الزام‌‌آور برای رسیدگی به اختلافات فرامرزی مالکیت فکری بود. وایپو – که هدف آن افزایش حمایت از مالکیت فکری در سراسر جهان است-  با حمایت کشورهای عضو خود، مذاکرات و جلسات مشورتی متعددی با جامعه‌‌ی اینترنت در سرتاسر جهان تشکیل داد و پس از آن گزارشی حاوی توصیه‌‌های مربوط به اختلافات نام دامنه را تهیه و منتشر کرد. آیکان بر اساس توصیه‌‌های مندرج در آن گزارش، “سیاستنامه متحدالشکل حل اختلاف نام دامنه” (UDRP) را تصویب کرد. این سیاستنامه در اول دسامبر 1999 برای تمامی مراجع ثبت نام دامنه که توسط آیکان تأیید صلاحیت شده بودند، لازم‌‌الاجرا گردید. وایپو مطابق با این سیاستنامه به ارائه‌‌ی خدمات حل اختلاف نام دامنه می‌‌پردازد. تا پایان سال 2001 حدود 60 درصد از تمامی پرونده‌‌های مطروحه مطابق با سیاستنامه متحدالشکل حل اختلاف نام دامنه ( UDRP) در وایپو طرح شده است. علاوه بر این تعداد رو به رشدی از مراجع ثبت دامنه‌‌های سطح بالای کد کشوری وایپو را به عنوان مرجع حل اختلاف خود انتخاب کرده‌‌اند.

سیاستنامه متحدالشکل حل اختلاف نام دامنه (UDRP) چیست؟

سیاستنامه‌‌ای است که توسط شرکت اینترنتی نامها و اعداد واگذارشده (آیکان) در 26 اگوست 1999 تصویب شده است. این سیاستها بر اساس توصیه‌‌های وایپو مندرج در گزارش اولین فرآیند نام دامنه‌‌ی اینترنتی وایپو تدوین شده است و بر مشکلات ناشی از تعارض بین علامت تجاری و نام دامنه تمرکز می‌‌کند. تعداد دیگری از مسائل که خارج از قلمروء این گزارش است، در گزارش دیگری به نام “گزارش دومین فرآیند نام دامنه‌‌ی اینترنتی وایپو” تدوین شده است.گآگ آگوست

شیوه‌‌ی کار (UDRP) چگونه است؟

در فرضی که صاحب علامت تجاری ثبت یک نام دامنه را ناقض علامت خود می‌‌داند، می‌‌تواند مطابق با سیاستنامه متحدالشکل حل اختلاف نام دامنه (UDRP) دعوایی را طرح کند. طبق بندهای حل اختلاف مندرج در شروط و قواعد ثبت دامنه‌‌ها‌‌ی سطح بالای عمومی، متقاضی ثبت باید با این رویه‌‌ها  تطبیق یابد.

UDRP همچنین به معترضان امکان می‌‌دهد تا اعتراض خود را نزد ارائه‌‌دهندگان خدمات حل اختلاف (Resolution service provider) ثبت کرده و نام دامنه‌‌ی مورد نظر خود، دارنده‌‌ی نام دامنه یا همان خوانده‌‌ی دعوا، مرجع ثبتی که ثبت نام دامنه در آن انجام شده است، و دلایل شکایت را دقیقا مشخص کنند. دلایل شکایت عبارتند از: مستندات یکسان بودن یا شباهت نام دامنه با علامت تجاری تحت مالکیت معترض، مستندات محق نبودن یا ذی نفع نبودن خوانده نسبت به نام دامنه‌‌ی موضوع دعوا، و دلایل اثبات‌‌کننده‌‌ی سوء نیت خوانده در ثبت نام دامنه.   

وایپو چه خدماتی را به عنوان خدمات حل اختلاف ارائه می‌‌دهد؟

خدمات حل اختلاف وایپو مشتمل بر متخصصین بی‌‌طرف و رویه‌‌های اداری جامع و پرسرعت است. رسیدگی به اختلافات در وایپو بسیار سریع‌‌تر از رسیدگی عادی در دادگاه‌‌هاست. پرونده‌‌ی نام دامنه‌‌ای که در وایپو رسیدگی می‌‌شود، به دلیل استفاده از روش‌‌های آنلاین معمولا ظرف دو ماه به صدور رأی ختم می‌‌شود؛ درحالیکه طرح دعوا در دادگاه بسیار بیشتر از این زمان می‌‌برد. هزینه‌‌های رسیدگی در وایپو نیز نسبت به طرح دعوا در دادگاه بسیار کمتر است. دفاعیات به صورت حضوری استماع نمی‌‌شود مگر در پرونده‌‌های غیرعادی و نامتعارف. الزامات حداقلی تشکیل پرونده نیز در کاهش هزینه‌‌ها مؤثر است. برای حل اختلاف در پرونده‌‌ای که حاوی دو تا پنج نام دامنه است و یک قاضی واحد عهده‌‌دار حل اختلاف است، مجموع هزینه‌‌ها 4 هزار دلار است. برای شش تا ده نام دامنه، اگر یک قاضی درگیر باشد، 2000 دلار و اگر سه قاضی درگیر باشند 5000 دلار.

نتایج این رویه‌‌ها (UDRP) چیست؟ آیا انجام آن الزامی است؟

پس از رسیدگی، یا نام دامنه از ثبت‌‌کننده‌‌ی سوءاستفاده‌‌گر گرفته شده و به معترض منتقل می‌‌شود، یا اینکه اعتراض پذیرفته نشده، رد می‌‌گردد و نام دامنه در مالکیت خوانده باقی می‌‌ماند. همچنین این امکان وجود دارد که نام دامنه به کلی لغو شود.

در دعاوی UDRP (سیاستنامه متحدالشکل حل اختلاف نام دامنه) هیچ‌‌گونه خسارت مالی‌‌ای درخواست نمی‌‌شود، و هیچ گونه دستور موقتی صادر نمی‌‌گردد. مراجع معتبر ثبت نام دامنه – که ملزم به رعایت UDRP هستند –  حکم صادره را ظرف ده روز اجرا می‌‌کنند، مگر اینکه در این مدت از رأی تجدیدنظرخواهی شود. تصمیمات قضات وایپو الزامی است بدین معنا که مراجع معتبر ثبتی موظفند تصمیمات آنها را الزاماً اجرا کنند مانند انتقال نام دامنه‌‌ مربوطه. ولیکن مطابق با UDRP حق هر کدام از طرفین برای طرح موضوع در دادگاه برای اخذ تصمیم جداگانه محفوظ است. البته در عمل این امر به ندرت رخ می‌‌دهد.

وایپو علاوه بر مدیریت پرونده‌‌ها تحت UDRP چه کارهای دیگری انجام می‌‌دهد؟

UDRP در اصل برای حل اختلافات دامنه‌‌ها‌‌ی سطح بالای عمومی مانند .com ، .net ، و .org تصویب شد. ولیکن مراجع ثبت چند مورد از دامنه‌‌ها‌‌ی کد کشوری نیز UDRP یا سیاستهای مشابه آن را در پیش گرفته‌‌اند. وایپو نیز خدمات حل اختلاف برای دامنه‌‌های سطح بالای کد کشوری را ارائه داده است، برای مثال.VE   برای کشور ونزوئلا و .TV برای کشور تووالو.

پس از بررسی مسائل علامت تجاری در گزارش اولین فرآیند نام دامنه‌‌ی وایپو، تحقیقات دیگری در خصوص حمایت از دیگر عناصر شناسایی‌‌کننده به جز علامت تجاری از قبیل نشانه‌‌های جغرافیایی – برای مناطق تولیدکننده‌‌ی محصولات طبیعی و کشاورزی – همچون نامهای شخصی، نامهای تجاری، نامهای مخفف‌‌شده‌‌ی سازمانهای بین‌‌المللی، در دومین گزارش واپیو انجام شده است. پیشرفتها در حوزه‌‌ی نامهای دامنه و رفع اختلافات مرتبط با آن بسیار سریع صورت می‌‌گیرد.

رویه‌‌های حل اختلاف نامهای دامنه

چطور می‌‌توان برای حل اختلاف یا پاسخ به آن، تشکیل پرونده داد؟

به منظور تشکیل پرونده، اکثریت طرفهای پرونده “دستورالعملهای تشکیل پرونده وایپو” را مطالعه می‌‌کنند و از نمونه‌‌ی طرح دعوای وایپو و نمونه‌‌ی پاسخ وایپو الگو می‌‌گیرند. طرفین شکایت همچنین باید با سیاستها و قواعد و دستورالعملهای تکمیلی وایپو آشنا شوند. به علاوه به منظور تبیین بهتر موضوعِ پرونده لازم است طرفین به احکام صادره در خصوص پرونده‌‌های پیشین نیز مراجعه کنند.

مجموع هزینه‌‌ها چقدر است و چه کسی باید آن را بپردازد؟

میزان هزینه به دو عامل بستگی دارد: تعداد دامنه‌‌هایی که در هر دعوا مورد اختلاف است، و تعداد داوران (یک یا سه نفر).

هزینه‌‌ نیز از دو بخش تشکیل شده که یک بخش آن به عنوان هزینه‌‌های اداری به مرکز داوری و میانجیگری وایپو تعلق دارد و بخشی نیز به داوران اختصاص می‌‌یابد.

در خصوص اینکه چه کسی هزینه‌‌ها را می‌‌پردازد: در صورتی که هیئت داوری یک عضو داشته باشد، هزینه‌‌ها کلا بر عهده‌‌ی خواهان است. اگر هیئت داوری سه عضو داشته باشد و خواهان آن را درخواست کرده باشد، باز هم هزینه‌‌ی آن کلا بر عهده‌‌ی خواهان است. در صورتی که خوانده تقاضای رسیدگی هیئت داوری سه نفره را داشته باشد، هزینه به طور مساوی بین خواهان و خوانده تقسیم میشود.

چه کسی حکم صادر می‌‌کند و وایپو چگونه اطمینان می‌‌یابد که تعارض منافعی وجود ندارد؟

نقش وایپو در فرآیند حل اختلاف نقشی اداری است. وایپو ارتباطات بین طرفین دعوا را تسهیل کرده و شرایط خاص هر دعوا (همچون ملیت طرفین و زبان مورد استفاده در فرآیند رسیدگی) را مد نظر قرار داده و بر اساس آن، داور یا هیئت داوری بی‌‌طرفی را تعیین می‌‌کند تا موضوع را بررسی و حکم مقتضی صادر کنند. این داوران از بین “فهرست داوران مستقل واجد شرایط” انتخاب می‌‌شوند تا در این پرونده‌‌ها حکم صادر نمایند. هر کدام از طرفین دعوا حق دارد هیئت داوری یک نفره یا سه‌‌نفره را برگزیند. اعضای هیئت داوری باید پیش از پذیرش پرونده به وایپو اطمینان دهند که تعارض منافعی وجود ندارد؛ همچنین لازم است در قالب یک بیانیه‌‌ی کتبی تمام موضوعاتی که باید پیش از بررسی پرونده مورد توجه قرار گیرد را افشا کنند.

چه عناصری در رأی داوران تأثیرگذار است؟

هیئت داوری پرونده را بر اساس معیارهایی که در سیاستنامه متحدالشکل حل اختلاف نام دامنه درج شده‌‌اند بررسی می‌‌کند، همچنین مثالهای عملی در خصوص اینکه طرفین چطور پایبندی خود به آن معیارها را اثبات کنند را نیز در بر دارند:

الف) آیا نام دامنه با علامت تجاری یا خدماتی که خواهان نسبت به آن حق دارد، یکسان است؛ یا با آن مشابهت گمراه‌‌کننده دارد؟

ب) آیا خوانده حق یا منافع مشروعی در نام دامنه دارد؟ (برای مثال عرضه‌‌ی قانونی کالاها و خدمات تحت همان نام دامنه)؟

ج) آیا نام دامنه با سوء نیت به ثبت رسیده یا مورد استفاده قرار می‌‌گیرد؟

آیا خسارات قابل جبران است؟

خیر. طبق سیاستنامه متحدالشکل حل اختلاف نام دامنه، داوران تنها می‌‌توانند به انتقال یا ابطال نام دامنه رأی دهند یا اینکه شکایت را رد کنند. صدور رأی در خصوص مسائل مالی خارج از اختیارات هیئت داوران است.

آیا پرونده‌‌ها و تصمیمات صادره به صورت آنلاین منتشر می‌‌شوند؟

هنگامی که پرونده‌‌ای در وایپو به ثبت می‌‌رسد، به صورت آنلاین در لینک زیر منتشر می‌‌شود:

WIPO Domain Name Cases (gTLD)

 تصمیمات صادره در خصوص آن پرونده نیز به محض اینکه به طرفین ابلاغ شد منتشر می‌‌گردد.

 همچنین این امکان وجود دارد که برای دریافت تصمیمات جدید از طریق ایمیل، ثبت نام کرده و اشتراک دریافت کنید.

Subscribe to WIPO Newsletters

ایمیل‌‌های پیشین نیز که حاوی تصمیمات قدیمی‌‌تر هستند در بایگانی آنلاین موجودند:

Domain Name Decisions – Newsletter Archive (wipo.int)

آیا این قابلیت برای افراد وجود دارد تا شماره پرونده، نام دامنه، رأی یا دیگر اطلاعات مربوط به پرونده را به صورت آنلاین سرچ کنند؟

 این قابلیت وجود دارد تا تمامی پرونده‌‌های مربوط به UDRP را بر اساس نام دامنه‌‌ی مورد مناقشه یا شماره‌‌ پرونده جستجو کرد و علاوه بر این میتوان از فهرست آنلاین جستجوی وایپو برای یافتن رأی‌‌های UDRP در این خصوص کمک گرفت:

Search WIPO Cases and WIPO Panel Decisions

همچنین فهرست‌‌بندی جدولی تمام پرونده‌‌های ثبت‌‌شده در مرکز داوری و میانجیگری وایپو و تمام رأی‌‌های صادرشده در هیئت‌‌های داوری وایپو قابل دسترس است.

آمار مربوط به پرونده‌‌های تشکیل شده و آرای صادره توسط هیئت‌‌های وایپو به طور روزانه بروزرسانی می‌‌شود. همچنین مرکز داوری و میانجیگری وایپو خلاصه‌‌ای از نظرات هیئت‌‌های داوری را در قالب پرسش و پاسخ منتشر میکند.