Silicon Valley کجاست؟ درباره سیلیکون ولی بیشتر بدانیم

شاید تا به حال نام ” Silicon Valley ” یا “درّه‌‌ی سیلیکون” را شنیده باشید. سیلیکون ولی نام درّه‌‌ای در ایالت کالیفرنیای آمریکاست. این درّه محلّ تجمع و استقرار شرکتهای بزرگ و همچنین شرکتهای نوپا و تازه تأسیس (استارت آپ) در حوزه‌‌های گوناگون فناوری است و متخصصان و پژوهشگران از تمامی نقاط جهان از جمله ایران در این شرکتها مشغول به خدمت‌‌رسانی هستند.

بسیاری از محصولات برتر تکنولوژی از جمله گوشی‌‌های هوشمند، خودروهای الکتریکی، فناوریهای ارتباطی و اطلاعاتی، تجهیزات پزشکی و به‌‌روز‌‌ترین محصولات و فرآورده‌‌های موجود در جهان توسط شرکتهای مجموعه‌‌ی سیلیکون ولی تولید و عرضه میشود. به عبارتی سیلیکون ولی منطقه‌‌ای صنعتی است که تمرکز آن بر فعالیتهای دانش بنیان و تکنولوژی‌‌های جدید است. سیلیکون ولی ارتباط تنگاتنگی با نوآوری دارد و به جرأت میتوان آن را مناسب‌‌ترین بستر برای پیشبرد و ارتقای فناوری در جهان و تولید محصولات دانش بنیان دانست.
شرکتهای بزرگی همچون اپل، گوگل و فیسبوک همگی در این ناحیه مستقر هستند و پارکهای علم و فناوری و مراکز دانشگاهی نیز ارتباط مداوم و مؤثری با شرکتهای مستقر در این درّه داشته و نمونه‌‌ی درخشانی از ارتباط دانشگاه و صنعت را به نمایش گذارده اند. علاوه بر این، ساختارهای حقوقی لازم برای پشتیبانی از عملکرد اقتصادی شرکتهای این ناحیه نیز پایه‌‌ریزی شده تا سیلیکون ولی به مجموعه‌‌ای امن و مطمئن برای انجام اعمال فنّاورانه تبدیل گردد.
جدای از ساختار مناسب و کارآمد سیلیکون ولی که در پیشرفت‌‌ شرکتهای این ناحیه مؤثر بوده است، متخصّصان و محققان و پژوهشگران متعددی که از سراسر جهان در این بخش مشغولند نیز نقش پررنگی در این عرصه دارند؛ از جمله پژوهشگران ایرانی که اکثر آنها فارغ التحصیلان دانشگاه های برتر ایران از جمله دانشگاه صنعتی شریف و امیرکبیر بوده و پس از ادامه‌‌ی تحصیل در آمریکا در سیلیکون ولی مستقر شده اند. آنچه کار در سیلیکون ولی را برای متخصصان و پژوهشگران جذاب کرده است، حضور بسیاری از متخصصان هم‌‌رشته‌‌ی خود است که تیمی قوی از پژوهشگران را گرد هم آورده و فرصت تبادل نظر و همفکری آنها در نوآوری‌‌های جدید را فراهم میکند. بنابراین در ازای خدماتی که هر متخصص به شرکت خود ارائه میدهد، شرکت نیز با قرار دادن متخصصان در کنار یکدیگر، مسیر رشد و پیشرفت این افراد را هموار می‌‌سازد.

دانشجویان و محققان مستعد و علاقه‌‌مند در ایران نیز باید فرصت ابراز خلاقیت‌‌ها و ایده‌‌های تأثیرگذار خود را داشته باشند که این مهم میتواند با به‌‌کارگیری این افراد در پارکهای علم و فناوری محقق شود. به طور کلّی اولویت باید در توانمندسازی و رفع نواقص و کاستی‌‌های پارکهای علم و فناوری باشد به طوری که امکانات موجود مورد استفاده‌‌ی بهینه قرار گیرد.

در ادامه‌‌ی این نوشتار به ساختار سیلیکون ولی، نهادهای پشتیبان و سرمایه‌‌گذار در استارت آپ‌‌های این حوزه، و زیرساختهای حقوقی و قضایی اشاره میشود.

اکوسیستم سیلیکون ولی
به جرأت میتوان گفت آنچه دره‌‌ی سیلیکون را به یک محیط ممتاز و مستعد تبدیل کرده است اکوسیستم آن است. ساختار منظم سیلیکون ولی که در طول زمان و بر اساس نیاز تکامل یافته است مراحل به ثمر نشستن نوآوری از شکل‌‌گیری ایده تا جذب سرمایه‌‌گذار و همچنین سازوکارهای حقوقی مناسب برای جلوگیری از بروز اختلاف یا حل و فصل آن را شامل میشود.

شکل‌‌گیری ایده، ایجاد کسب و کار
میتوان دانشگاه‌‌ها و مؤسسات پژوهشی را بسترهای اصلی شکل‌‌گیری ایده دانست. تیم‌‌هایی از دانشجویان و متخصصان خلاق و نوآور در این محیطها به ارائه‌‌ی ایده می‌‌پردازند و هرچه ایده‌‌ی آنها تناسب بیشتری با نیاز بازار داشته باشد، امکان موفقیت و تجاری‌‌سازی آن‌‌ نیز بیشتر خواهد بود. ایده‌‌ای که مورد پذیرش بازار نباشد جایی برای پیشرفت و توسعه نخواهد داشت.
معمولاً تیم‌‌های خلاق به منظور پیشبرد ایده‌‌ی خود به تأسیس شرکت اقدام میکنند که در این صورت به تأمین سرمایه نیاز دارند. این امکان نیز وجود دارد که به جای تأسیس شرکت، جذب مراکز رشد شده و از برنامه‌‌های شتاب‌‌دهنده‌‌ی آنها استفاده کنند.

نهادهای دخیل در ایجاد کسب و کار
چندین نهاد جهت تأسیس و حمایت از شرکتها در سیلیکون ولی فعالیت میکنند:
مراکز رشد (انکیوباتورها)، برنامه‌‌های شتاب‌‌دهنده
سرمایه‌‌گذاران فرشته
سرمایه گذاران خطرپذیر
دفاتر خدمات حقوقی و مالی

برنامه‌‌های شتاب‌‌دهنده‌‌ی مراکز رشد

برنامه‌‌های شتاب‌‌دهنده که معمولا در مراکز رشد شکل میگیرند، افراد و گروه‌‌های خلاق را برای حدود ده الی دوازده هفته جذب کرده و با فراهم آوردن امکانات مالی محدود و فضای کسب و کار اداری، آنها را در توسعه‌‌ی ایده‌‌ی خود یاری میدهند. شتاب‌‌دهنده‌‌ها در امور مدیریتی، بازاریابی، مالی و فناورانه به ارائه‌‌ی خدمات مشاوره پرداخته و در ازای سرمایه‌‌گذاری اولیه در شرکتهای مورد حمایت خود، بخشی از سهام آنها را تملک میکنند.

سرمایه‌‌گذاران فرشته

سرمایه‌‌گذارانی هستند که در مراحل اولیه‌‌ و با تأمین سرمایه‌‌ای اندک، امکانات لازم برای شروع به کار شرکت نوآور را فراهم میکنند. این شرکتها در ازای تأمین سرمایه، مالکیت درصدی از شرکت تأسیس‌‌شده یا در شرف تأسیس را به دست می‌‌آورند. این امکان نیز وجود دارد که سرمایه‌‌ی اولیه به صورت وام قابل تبدیل به سهام در اختیار شرکت نوپا قرار گیرد. در این صورت پس از قوام شرکت و ارزشگذاری آن، مقداری از سهام شرکت متناسب با مبلغ وام به مالکیت سرمایه‌‌گذار درمی‌‌آید.
سرمایه‌‌گذاران خطرپذیر: پس از توسعه‌‌ی اولیه‌‌ی شرکت، چنانچه محصولی جذاب برای بازار تولید شده باشد و برای توسعه‌‌ی بیشتر آن به سرمایه گذار نیاز باشد به سرمایه‌‌گذاران خطرپذیر مراجعه میشود. سرمایه‌‌گذاران خطرپذیر صندوق‌‌های مالی هستند که شرکتهای نوپا را ارزیابی کرده، روی آنها سرمایه‌‌گذاری میکنند و در مقابل، درصدی از سهام آن شرکت را تملک میکنند.
دفاتر خدمات حقوقی و مالی: سیستمهای حقوقی و مالی جزء لاینفک مراحل تأسیس، توسعه و به ثمر نشستن شرکتها هستند. استفاده از مشاوره‌‌ی حقوقی و مالی نقش مؤثری در موفقیت شرکتها و پیشگیری از بروز مشکلات در آینده دارد.

زیرساختهای حقوقی و قضایی
مشارکت طرفهای متعدد ذینفع در شرکتهای درّه‌‌ی سیلیکون موجب بروز اختلافاتی است که نیازمند سازوکار حقوقی و قضایی قدرتمند و منسجم است. برای مثال تقسیم سود میلیاردی گوگل میان سرمایه‌‌گذاران و مؤسسین به چه ترتیبی صورت میگیرد؟ یا در صورت ورشکستگی یک شرکت مسئولیت متوجه چه شخص یا اشخاصی است؟ بروز موضوعاتی از این دست مستلزم وضع قواعد شفاف و کارآمد و اجرای صحیح و قاطعانه‌‌ی آن است تا فعالان این عرصه هیچ گونه نگرانی از بابت تضییع حقوق خود نداشته و با اطمینان و انگیزه‌‌ی لازم بر پیشرفت فعالیت خود و افزایش بهره‌‌وری تمرکز نمایند. بنابراین میتوان زیرساختهای حقوقی مناسب را عنصری ضروری و زیربنایی برای تحقق اقتصاد دانش بنیان دانست.
در ادامه، قوانین سیستم حقوقی سیلیکون ولی در چند بخش مجزا بررسی میشود:

• قواعد مالکیت معنوی
• قواعد مربوط به روابط بین کارآفرین و سرمایه‌‌گذار (قواعد تأمین سرمایه)
• قواعد مربوط به تأمین مالی
• قواعد ورشکستگی
• قواعد مربوط به روابط بین کارمند و کارفرما

قواعد مالکیت معنوی

قواعد مالکیت معنوی نقش مهمی در افزایش انگیزه‌‌ برای نوآوری داشته و حق بهره‌‌برداری از منافع حاصل از نوآوری را برای مخترع و پدیدآورنده تضمین میکند.
برای مثال طبق قوانین حق اختراع، مخترع میتواند پس از ثبت اختراع خود در اداره ثبت اختراع آمریکا، به مدت 20 سال از حق انحصاری بهره‌‌برداری از منافع آن اختراع برخوردار گردد. او در ازای دریافت این حق انحصاری، ملزم به افشای جزئیات اختراع خود است تا با انتشار آن، خدمتی به فناوری آن حوزه صورت گیرد. در نتیجه‌‌ی این قوانین، افراد خلاق برای تولید محصولات نوآورانه‌‌ی خود انگیزه داشته و در عین حال با انتشار اطلاعات آن، موجب آگاهی جامعه و متخصّصین از تحولات آن حوزه میشوند.
علاوه بر این، قوانین مالکیت معنوی و به طور خاص حق اختراع موجب ایجاد رقابتی سازنده میان شرکتهای درّه‌‌ی سیلیکون میشود. بدین نحو که هر کدام از محصولات دانش بنیان از اجزای متعددی تشکیل شده و هر کدام از این اجزا حق اختراع جداگانه‌‌ای را برای مخترع آن به ارمغان می‌‌آورند، شرکتهای دارنده‌‌ی این حقوق معمولاً با انعقاد قراردادهایی با سایر شرکتها، حق بهره‌‌برداری از آن قطعات را به شرکتهای رقیب اعطا میکنند و ممکن است در مقابل، حق بهره‌‌برداری از قطعات تولیدی آن شرکت را اخذ کنند. این گونه قراردادها که کراس لایسنس (لایسنس ضربدری) نامیده میشوند بستری برای همکاری متقابل میان شرکتها بوده و شرکتها در عین رقابت، اختراعات خود را با یکدیگر به اشتراک گذاشته و بدون آسیبی به حقوق مخترع، موجبات بهره‌‌برداری گسترده‌‌تر از اختراع او را فراهم میکنند.

قواعد تأمین سرمایه (تقسیم منافع بین مؤسسان و سرمایه‌‌گذاران)
پیش از ورود سرمایه‌‌گذاران به شرکت، تمامی مسئولیتها و منافع شرکت به مؤسسان آن تعلق دارد. با ورود سرمایه‌‌گذاران و تزریق سرمایه، بخشی از سهام شرکت به آنها اختصاص یافته و به همان میزان از منافع و مسئولیتهای بنیان‌‌گذاران کاسته میشود. سهامی که سرمایه‌‌گذاران تملک میکنند از نوع سهام ممتاز است و با سهام مؤسسان که از نوع سهام عادیست از نظر مزایا و منافع متفاوت است. یعنی هنگام پرداخت سود سهام، صاحبان سهام ممتاز در اولویت دریافت سود هستند و در صورت ورشکستگی شرکت و فروش اموال آن نسبت به سهامداران عادی تقدم دارند. این نکته نیز شایان توجه است که در ورشکستگی شرکت، اولویت اول با طلبکاران شرکت است و سهامداران (ممتاز و عادی) در رده‌‌های بعدی قرار دارند.
موضوع قابل توجه دیگر آن است که پس از ورود سرمایه‌‌گذاران به شرکت، از نقش و سهم بنیان‌‌گذاران در تصمیمات هیئت مدیره کاسته شده و بر سهم سرمایه‌‌گذاران افزوده میشود. بنابراین این امکان وجود دارد که سرمایه‌‌گذاران با رأی خود در هیئت مدیره، باعث عزل مؤسسان از مدیریت شرکت شوند. در این شرایط شرکت همچنان به فعالیتهای خود ادامه داده و عضو عزل شده نیز به عنوان سهامدار در شرکت به فعالیت میپردازد. اتفاقی که به دفعات برای شرکتهای همچون اپل و سیسکو رخ داده است.
با این توضیحات مشخص میشود که ساختار حقوقی قدرتمند ساختاری است که در سایه‌‌ی آن بزرگترین تغییرات با کمترین تنش‌‌ها صورت پذیرد.

نکات مربوط به تأمین مالی

طرق مختلفی برای تأمین مالی یک شرکت وجود دارد که دو مورد مهم آن عبارت است از : دریافت وام و کسب حمایت سرمایه‌‌گذار با اعطای قسمتی از سهام شرکت به آن. بدیهی است که دریافت وام موجب ایجاد بدهی برای شرکت شده و اعطای سهام به سرمایه‌‌گذار نیز تغییراتی در مالکیت شرکت ایجاد خواهد کرد. در این موارد نکاتی قابل توجه است:

الف)بدهی: یک بنگاه اقتصادی پس از دریافت وام موظف به بازپرداخت آن در موعد معین به طلبکار است. در صورتی که بدهکار از پرداخت بدهی خود عاجز شود، طلبکار با مراجعه به دادگاه ورشکستگی تقاضای مصادره‌‌ی اموال بدهکار را مینماید. در این موارد ممکن است تمامی اموال شرکت توسط طلبکاران تصاحب شده و مبلغی عاید سرمایه‌‌گذاران نشود.
ب)مالکیت: با اعطای مالکیت بخشی از شرکت به سرمایه‌‌گذار، سود و زیان شرکت بین مؤسس و سرمایه‌‌گذار تقسیم میشود که شراکت در سود و زیان را در پی خواهد داشت.
ج)تقدم بدهی بر مالکیت: طلبکاران شرکت نسبت به صاحبان سهام از حق تقدم برخوردارند. بدین معنا که در صورت نابسامانی اوضاع شرکت، در ابتدا طلبکاران تمامی طلب خود را دریافت کرده و اگر مبلغی باقی ماند، به نسبت سهام میان سهامداران تقسیم میشود. پیشتر اشاره شد که سهامدارن ممتاز بر سهامدارن عادی مقدم اند.

قوانین ورشکستگی

قوانین ورشکستگی در ایالات متحده از دو بخش تشکیل شده است. بخش اول مربوط به ورشکستگی اشخاص حقوقی است که تحت قوانین “شرکتهای با مسئولیت محدود” مطرح شده و بخش دوم مربوط به اشخاص حقیقی است که تحت قوانین “ورشکستگی فردی” حل و فصل میگردد.
بر اساس قوانین ورشکستگی فردی، فرد بدهکاری که از پرداخت بدهی خود ناتوان است و در عین حال سهل‌‌انگاری و جرمی مرتکب نشده است، به حکم دادگاه ورشکستگی از بازپرداخت همه یا بخشی از بدهی خود معاف شده و آزادانه به فعالیت خود ادامه میدهد. این حکم از آنجا ناشی میشود که در دستگاه قضایی با بدهکار به عنوان یک مجرم رفتار نشده و به او فرصت دوباره داده میشود. این رویکرد موجب میشود که افراد خلاق و ایده‌‌پرداز که پشتوانه مالی کافی ندارند از ورود به کسب و کار چشم پوشی نکرده و با اطمینان خاطر در مسیر تجاری سازی ایده‌‌های خود گام بردارند. سرمایه‌‌گذاران نیز به این قوانین آگاه هستند و با احتیاط و بررسی همه‌‌ی جوانب در این عرصه ورود میکنند.

قوانین ناظر بر روابط بین کارمندان و کارفرما

معمولا شرکتهای نوپا توانایی پرداخت دستمزدهای بالا همچون شرکتهای بزرگ و مشهور را ندارند. بدین جهت برای ایجاد انگیزه در کارمندان خود، به آن‌‌ها اختیار خرید سهام میدهند. اختیار خرید سهام به کارمندان حق (نه الزام) میدهد که سهام شرکت را به قیمت معیّنی خریداری کنند. این روند موجب میشود که کارمندان شرکت نوپا، ثمره‌‌ی تلاش‌‌ خود را در موفقیت شرکت و افزایش ارزش سهام شرکت ببینند.
اعطای اختیار خرید سهام کارکردهای دیگری نیز دارد که ناشی از ساختار حقوقی ایالات متحده است. طبق قوانین آمریکا ملزم کردن افراد به خدمت به یک کارفرمای خاص مجاز نیست و افراد مجازند در هر زمانی که بخواهند از شغل خود استعفا دهند. بنابراین از آنجا که در این سیستم هیچ گونه تعهد به خدمتی وجود ندارد، شرکتها سعی میکنند با شیوه‌‌های دیگری کارمندان را به ادامه‌‌ی فعالیت در شرکت ترغیب کنند. در سیلیکون ولی به کارمندان اختیار خرید سهام با قیمت از پیش تعیین شده داده میشود. این اختیارها بلافاصله قابل معامله نیست و مشروط به همکاری کارمند با شرکت در دوره‌‌ی زمانی معین است. مثلا در یک دوره‌‌ی چهار ساله و در هر ماه به اندازه‌‌ی یک چهل و هشتم از سهام قابل بهره‌‌برداری میگردد. بدین ترتیب هر زمان که کارمند قصد قطع همکاری با شرکت را داشته باشد، آن تعداد از اختیار خرید سهام که موعد آن نرسیده است، باطل و غیرقابل استفاده میشود.

برگرفته از  کتاب “شناخت درّه‌‌ی سیلیکون” ، یحیی تابش، محمد مروتی و محمد اکبرپور، مؤسسه انتشارات علمی دانشگاه صنعتی شریف