انتخاب نام دامنه یکی از مهمترین بخش‌‌ها در راه‌‌اندازی وبسایت است. نام دامنه امکان دسترسی کاربران به وبسایت شما را فراهم کرده و اجمالا معرفی میکند که چه محتوایی را در وبسایت خود ارائه می‌‌کنید.
در این نوشتار نکات مهم و کاربردی در خصوص نام دامنه، تمایز آن با مفاهیم مشابه، نحوه ثبت، دعاوی و همچنین حل و فصل اختلافات مربوط به نام دامنه مورد اشاره قرار می‌‌گیرد.
نام دامنه چیست؟
نام دامنه آدرس یک وبسایت است، یعنی همانطور که هر محل در فضای فیزیکی آدرسی دارد، در فضای سایبر نیز وب‌‌سایت‌‌ها با آدرسی منحصر به فرد شناخته و متمایز می‌‌شوند. نامهای دامنه از طریق ثبت در مراجع صالح ثبت نام دامنه، به مالکیت اشخاص درمی‌‌آیند. پس لازم است در انتخاب آنها دقت شود و برای ثبت آنها نیز به موقع اقدام گردد.
نام دامنه متشکل از دو جزء است که با یک نقطه از یکدیگر جدا می‌‌شوند. برای مثال نام دامنه Example.com از دو جزء تشکیل شده که جزء اول (در اینجا Example) که در سمت چپ نقطه قرار دارد، اسم وبسایت است و جزء دوم که در سمت راست نقطه قرار دارد (در اینجا com. ) نیز پسوند نام دارد. اگر نام دامنه‌‌ای که انتخاب کرده‌‌اید به یاد ماندنی باشد، تأثیر مثبتی در برندسازی شما داشته و به مخاطبان کمک میکند تا وبسایت شما را به راحتی پیدا کنند.
نام دامنه در واقع جایگزینی برای آدرسIP وبسایت یا همان آدرس پروتکل اینترنتی است. آدرس IP از اعداد و ارقامی طولانی تشکیل شده که به خاطر سپردن آن دشوار است؛ درحالی‌که نام دامنه متشکل از کلماتی است که به سادگی در ذهن می‌‌مانند.
چرا به نام دامنه نیاز داریم؟
شما به دلایل زیر برای کسب و کار خود به نام دامنه نیاز دارید:
- قابلیت به‌‌خاطرسپاری: آدرس IP به‌‌سختی در خاطر می‌‌ماند. ولی با وجود نام دامنه، حفظ آدرس وبسایت راحت‌‌تر است و دسترسی به آن را برای کاربران اینترنت تسهیل میکند.
- برندسازی تأثیرگذار: نام دامنه‌‌ای که به درستی انتخاب شده باشد، موجب میشود کسب‌وکار یا فعالیت شما به گونه‌‌ای معرفی شود که با ارزش برند شما همسو باشد.
- آدرس ایمیل منحصر به فرد: داشتن نام دامنه شما را قادر می‌‌‌‌سازد تا ایمیل تجاری حرفه‌‌‌‌ای و منحصر به فردی را برای خود ایجاد کنید. مثلاً آدرس ایمیلی به این شکل:
Ali-b@ketabdan.com
در مثال فوق، کتاب‌‌دان که نام دامنه وبسایت یک انتشاراتی است، به عنوان ایمیل اختصاصی کارکنان این انتشارات (در اینجا کارمندی فرضی به نام علی – بی) تعیین شده است.
- سئو: نام دامنه به‌‌‌‌یادماندنی به همراه کلیدواژه‌‌‌‌های مرتبط تأثیر مثبتی در سئو سایت (بهینه‌‌‌‌سازی سایت برای موتورهای جستجو) خواهد داشت و رتبه وبسایت شما در موتورهای جستجو را ارتقا می‌‌‌‌هد.
تفاوت بین نام دامنه و دامنه چیست؟
نام دامنه و دامنه تفاوتی با یکدیگر ندارند. دامنه اغلب به عنوان شکل ساده‌‌تر و مخفف‌‌شده نام دامنه به کار می‌‌رود.
تفاوت بین نام دامنه و URL (نشانگر منبع یکسان)
گرچه نام دامنه و URL (Uniform Resource Locator) شباهت‌‌هایی با یکدیگر دارند، دو مفهوم متفاوت‌‌اند. URL در واقع یک آدرس کامل اینترنتی است که می‌‌تواند مخاطبان را مستقیماً به یک صفحه خاص در یک وبسایت هدایت کند. درحالی‌که نام دامنه تنها جزئی از این آدرس است. URL متشکل از سه جزء است: پروتکل، دامنه و مسیر. به آدرس اینترنتی زیر دقت کنید تا اجزای URL را بشناسید:
https://www.systemgroup.net/intellectual-property
- https:// : پروتکل نام دارد. پروتکل نشان می‌‌دهد که آیا وبسایت موردنظر گواهی SSL دارد یا خیر (گواهی SSL مجوز استفاده از HTTPS را به وبسایت می‌‌دهد که تضمینی برای امنیت داده‌‌هاست)،
- www : زیردامنه (subdomain) نام دارد و مخفف worldwideweb به معنای شبکه جهانی وب است،
- systemgroup.net : نام دامنه است (نام دامنه شرکت همکاران سیستم) ،
- intellectual-property : مسیر است و به بخش مالکیت فکری وبسایت همکاران سیستم هدایت میکند.
نکته: URL تنها زمانی مسیر دارد که مخاطبان را به یک صفحه خاص در یک وبسایت هدایت کند.
دامنه سطح بالا / دامنه مرتبه اول (TLD: Top-Level Domain)
دامنه سطح بالا همان پسوند یا جزء دوم نام دامنه است که به اختصار TLD نامیده میشود. به زبان ساده، دامنه سطح بالا هر کلمه‌‌ای است که بعد از آخرین نقطه نام دامنه قرار می‌‌گیرد. برای مثال در نام دامنه systemgroup.net ، دامنه سطح بالا net. است که بعد از نقطه قرار گرفته است. TLD ها بسته به کارکردشان به دو نوع تقسیم می‌‌شوند: «دامنه سطح بالای کد کشوری» و «دامنه سطح بالای عمومی»
دامنه سطح بالای کد کشوری (ccTLD: Country-Code Top-Level Domain)
دامنه سطح بالای کد کشوری یا ccTLD پسوندی است که به یک کشور خاص اختصاص دارد. این دامنه از دو حرف بر اساس کد بینالمللی کشورها تشکیل شده است. برای مثال دامنه سطح بالای کد کشوری ایران ir. و دامنه کد کشوری مکزیک mx. است. بعضی پلتفرم‌‌ها همچون پایگاه داده سازمان جهانی مالکیت فکری ، شما را در یافتن کد هر کشور راهنمایی می‌‌کنند.
توجه داشته باشید که ccTLD برای شرکت‌‌هایی مناسب است که بر یک کشور خاص تمرکز کرده‌‌اند. بدین ترتیب شرکت‌‌های بینالمللی می‌‌توانند محتوای خود را برای مناطق جغرافیایی مختلف متمایز سازند و وب‌‌سایت‌‌هایی با ccTLD های متفاوت تأسیس کنند.
دامنه سطح بالای عمومی (gTLD: Generic Top-Level Domain)
دامنه سطح بالای عمومی (دامنه مرتبه اول عمومی) یا به اختصار gTLD پسوندی است که به کد کشورها وابسته نیست و به طور عمومی و فارغ از منطقه جغرافیایی خاصی قابل استفاده است. معروف‌ترین آن com. است که معرّف کسب‌وکارها و بنگاه‌‌های تجاری است و بیش از 54 درصد وب‌‌سایت‌‌ها از آن استفاده می‌‌کنند. TLD معروف دیگر net. است.
معیار به خصوصی برای کسب دامنه سطح بالای عمومی وجود ندارد، ولیکن برخی پسوند‌‌ها توسط آژانس‌‌ها یا سازمان‌‌های معینی حمایت می‌‌شوند یا به گروه‌‌های معینی اختصاص دارند. مثلا پسوند .org برای سازمان‌‌ها به کار می‌‌رود.
برخی انواع gTLD ها نیز برای متقاضیان خاصی رزرو شده‌‌اند. برای مثال یک مؤسسه دانشگاهی می‌‌تواند از edu. و یک سازمان دولتی نیز می‌‌تواند از gov. استفاده کند. اگر کسب‌وکار شما در طبقه‌‌بندی خاصی قرار نداشته باشد، شما مجاز نیستید که از gTLD مخصوص آن طبقه استفاده کنید، ولی می‌‌توانید پسوندهای رایج دیگری را جایگزین کنید، پسوندهایی همچون com .net. و icu. و …
دامنه سطح بالا هر کلمه‌‌ای است که بعد از آخرین نقطه نام دامنه قرار می‌‌گیرد
دامنه سطح دوم (second level domain)
دامنه سطح دوم (دامنه مرتبه دوم) همان نام وبسایت یا کلمه‌‌ای است که در سمت راست نقطه قرار می‌‌گیرد. این نام شناساگر نام بنگاه تجاری یا کسب‌وکار است و لازم است متمایز و منحصر به فرد باشد.
مرجع ثبت نام دامنه
آیکان (ICANN) به معنای «شرکت اینترنتی نام ها و اعداد واگذار شده» (Internet Corporation for Assigned Names and Numbers) یک سازمان بینالمللی غیرانتفاعی مستقر در کالیفرنیاست که مدیریت دامنههای عمومی و کشوری را بر عهده دارد. آیکان در کشورهای مختلف نمایندگی‌‌هایی دارد که ثبت نام دامنه از طریق آنها انجام میشود.
متولی ثبت نام دامنه در پسوند ir. در ایران نیز “ایرنیک” (واحد ثبت دامنه سازمان فیزیک نظری و ریاضیات) است که تحت نظارت آیکان قرار دارد.
انتخاب و ثبت نام دامنه، شرایط و محدودیت‌‌ها، تقدم در ثبت
برای اینکه نام دامنه به مالکیت شخصی درآید، لازم است ثبت شود. پس در گام اول باید نام دامنه مناسبی انتخاب شده و سپس به ثبت آن در مرجع ثبت اقدام گردد. انتخاب نام دامنه تحت تأثیر عوامل متعددی است و بسته به هدف و سلیقه متقاضی ثبت، متفاوت خواهد بود. تجار و صاحبان کسب‌وکار معمولاً نام تجاری یا علامت تجاری خود را به عنوان نام دامنه انتخاب می‌‌کنند.
برای مثال تولیدکننده لوازم ورزشی که محصولات خود را با علامت تجاری خاصی (مثلا علامت تجاری Nirootan) عرضه کرده و سالهاست با این علامت در بازار شناخته شده است، طبیعتاً برای تأسیس وبسایت فروش اینترنتی این محصولات نیز همان علامت Nirootan را به عنوان نام دامنه انتخاب میکند.
در کل، بسته به سلیقه متقاضی و اینکه چه محتوایی را در سایت خود ارائه کند (علمی، ادبی، سیاسی، خبری و ….) نام دامنه نیز متفاوت خواهد بود. البته این بدان معنا نیست که متقاضی مختار باشد هر نامی را به عنوان نام دامنه انتخاب کند. بلکه موظف است شرایط مقرر برای ثبت نام دامنه را نیز رعایت کند. طبق مندرجات وب سایت ایرنیک، ثبت نام دامنه در ایران تابع ضوابطی به شرح زیر است:
محدودیت شکلی
- نام دامنه باید صرفاً از حروف و/یا ارقام لاتین تشکیل شده باشد،
- در نام دامنه تنها درج خط تیره – منها (-)مجاز است. همچنین خط تیره را نمی‌‌توان در ابتدا یا انتهای نام دامنه و یا پشت سر هم قرار داد،
- طول دامنه باید حداقل سه و حداکثر ۶۳ حرف باشد.
نامهای دامنه انحصاری
- ثبت اسامی واحدهای اداری کشور همچون وزارتخانه‌‌ها، سازمان‌‌ها، نهادها، بانک‌‌ها و غیره منحصرا در اختیار واحدهای زیربط است و سایر اشخاص حق ثبت نام دامنه به نام این واحدها را ندارند.
- ثبت اسامی شهرها و استان‌‌ها، آثار طبیعی، تاریخی فرهنگی و ملّی، اسامی مذهبی، سیاسی و اسامی مشاهیر ایران در اختیار واحدهای زیربط از جمله وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی یا شهرداری‌هاست. فهرست کامل این اسامی از این لینک Restricted Iran-Related Names – ایرنیک (nic.ir) قابل مشاهده است.
نامهای دامنه ممنوع
- ثبت کلمات خلاف اخلاق و عفت عمومی یا کلماتی که حاکی از فعالیت معارض با جمهوری اسلامی ایران باشد، ممنوع است.
- نامهای عمومی مربوط به اینترنت همچون adsl، domain و … را نیز نمی‌‌توان به عنوان نام دامنه انتخاب کرد. فهرست کامل این اسامی در این لینک نام و واژه‌های عمومی مربوط به اینترنت – ایرنیک (nic.ir) قابل مشاهده است.
تقدم در ثبت نام دامنه
یکی از موضوعات مهم در ثبت نام دامنه، تقدم در درخواست ثبت است. یعنی اگر کسی پیش از شما برای نام یا کلمه‌‌ای درخواست ثبت داده باشد و نام دامنه به نام او ثبت گردد، در این صورت درخواست ثبت شما در سامانه پذیرفته نمی‌‌شود، مگر اینکه با صاحب نام مربوطه وارد مذاکره شده و موفق به خرید نام دامنه از او شوید.
البته برخی با سوء نیت علامت تجاری برندهای معروف را برای خود ثبت می‌‌کنند و با این ترفند از شرکت‌‌های بزرگ اخاذی کرده و نام دامنه را با مبالغ کلان به آنها می‌‌فروشند. به این عمل «تصرف سایبری» (cybersquatting) می‌‌گویند که از عوامل اصلی بروز اختلافات نام دامنه است.
یکی از عوامل اصلی بروز اختلافات نام دامنه، تصرف دامنه است که قابلیت پیگیری حقوقی دارد.
اختلافات نام دامنه
تصرف سایبری
اختلافات نام دامنه عمدتاً ناشی از عملی به نام تصرف سایبری (cybersquatting) است که به معنای ثبت پیشاپیش علامت تجاری به عنوان نام دامنه توسط اشخاص ثالث است.
غاصبان سایبری از طبیعت منحصر‌‌‌‌به‌‌فرد سیستم ثبتی نامهای دامنه استفاده کرده تا اسامی علائم تجاری، اشخاص مشهور یا کسب‌وکارها را که هیچ ارتباطی نیز به آنها ندارد، به عنوان نام دامنه به ثبت برسانند. از آنجا که ثبت نام دامنه نسبتاً ساده است، غاصبان سایبری می‌‌توانند موارد متعددی از نامهای فوق را به عنوان نام دامنه ثبت کنند.
به علاوه مالکان چنین نامهای دامنه‌‌ای (غاصبان سایبری) اغلب نامهای دامنه ثبت‌‌شده را به فروش می‌‌گذارند یا اینکه مستقیماً به شرکت یا شخصی که آن نام دامنه به او مرتبط است، پیشنهاد فروش با قیمت بسیار بالاتری نسبت به هزینه ثبت آن می‌‌دهند. همچنین می‌‌توانند نام دامنه ثبت‌‌شده را در مالکیت خود نگاه دارند و از نام و شهرت شخص یا کسب‌وکار مندرج در نام دامنه برای ارتقاء بازدید وبسایت خود و جلب مشتری استفاده کنند.
هر کدام از این اقدامات عملاً سوءاستفاده از نام دامنه ثبت‌‌شده محسوب میشود و با توجه به قوانین داخلی هر کشور، قابلیت رسیدگی قضایی دارد. در قوانین ایران به طور صریح به عنوان «غصب سایبری» اشاره نشده است. ولیکن در صورتی که عمل ارتکابی با مواد قانونی دیگر منطبق باشد، قابل رسیدگی است.
نقض علامت تجاری در قالب نام دامنه
اختلاف مزبور به این دلیل رخ می‌‌دهد که شخصی علامت تجاری شخص دیگر یا علامتی مشابه با آن را به عنوان نام دامنه ثبت میکند و موجب فریب و گمراهی مخاطبان نسبت به اصالت کالاها و خدمات میشود. ماده 66 قانون تجارت الکترونیک در این خصوص مقرر می‌‌دارد:
«به منظور حمایت از حقوق مصرفکنندگان و تشویق رقابت‌های مشروع در بستر مبادلات الکترونیکی استفاده از علائم تجاری به صورت نام دامنه (Domain Name) و یا هر نوع نمایش بر خط (Online) علائم تجاری که موجب فریب یا مشتبه شدن طرف به اصالت کالا و خدمات شود ممنوع و متخلف به مجازات مقرّر در این قانون خواهد رسید»
فرض کنید یک شرکت تولیدکننده سخت‌‌افزارهای رایانه‌‌ای، محصولات خود را با نام نوپاتِک عرضه میکند و نام دامنه nopatech.net را نیز ثبت کرده است. فرد دیگری نام دامنه مشابهی را به شکل nopateck.net ثبت میکند که تنها تفاوت آن با نام دامنه شرکت اصلی، جایگزینیk به جای h در پایان نام وبسایت است که ممکن است بسیاری از مخاطبان را به اشتباه اندازد.
شایان ذکر است که عنصر گمراهی نسبت به اصالت کالاها و خدمات در این نوع نقض علامت بسیار مهم است، یعنی باید امکان گمراه شدن مصرفکنندگان و اشتباه گرفتن کالاها و خدمات ارائه‌‌شده در هر دو وبسایت موجود باشد، در غیر این صورت جرمی نیز رخ نداده است.
نکته: آنچه در این ماده قانونی جرم انگاری شده، صرف ثبت نام دامنه نیست. بلکه ثبت نام دامنه به همراه امکان گمراهی مصرفکنندگان نسبت به اصالت کالاها و خدمات است. پس در صورتی که عنصر گمراهی احراز نشود، جرم تحقق نیافته است.
نقض نام تجاری در قالب نام دامنه
این نوع نقض نیز مشابه مورد پیشین است، با این تفاوت که در مورد قبل، علامت تجاری محصولات و خدمات نقض می‌‌شد؛ ولیکن در این مورد نام تجاری یعنی نام بنگاه و تجارت‌خانه نقض میشود و در قالب نام دامنه به کار می‌‌رود. طبق ماده 47 قانون ثبت اختراعات، طرح‌‌های صنعتی و علائم تجاری:
«……. هرگونه استفاده از نام تجارتی توسط اشخاص ثالث، به صورت نام تجارتی یا علامت جمعی یا هرگونه استفاده از آنها که عرفاً باعث فریب عموم شود، غیرقانونی تلقی میشود»
ملاحظه میشود که در این مورد نیز عنصر فریب شرط شده است. بنابراین مانند مورد قبل، لازم است نسبت به اصالت کالاها و خدمات برای مصرفکنندگان شبهه ایجاد شود.
مراجع حل اختلاف نام دامنه
اختلافات نام دامنه از طریق دو مرجع قابل حل و فصل‌‌اند: مراجع قضایی داخلی (دادگاه‌‌های داخلی هر کشور) و مرجع حل اختلاف وایپو (سازمان جهانی مالکیت فکری)
- مراجع قضایی داخلی: این امکان وجود دارد که در صورت نقض نام دامنه، ذی‌‌نفعان در دادگاه‌‌های داخلی کشور خود طرح دعوا کنند. تاکنون چندین مورد دعوای نقض نام دامنه در دادگاه‌‌های کشور مطرح شده که حسب مورد به ابطال نام دامنه یا انتقال نام دامنه منتهی شده است.
- مرجع حل اختلاف وایپو (سازمان جهانی مالکیت فکری): هنگام ثبت نام دامنه در مراجع ملی ثبت، رضایت‌‌نامه‌‌ای نیز توسط متقاضی ثبت امضا میشود که طی آن رضایت خود نسبت به صلاحیت مرجع حل اختلاف وایپو در صورت اقامه دعوای اشخاص ثالث را اعلام می‌‌دارد.
رسیدگی به اختلاف در این مرجع بر اساس «سیاست‌نامه حل اختلاف نام دامنه وایپو (UDRP)» انجام میشود. این سیاست‌نامهچارچوب قانونی حل اختلاف میان ثبت‌‌کننده نام دامنه و اشخاص ثالث را ترسیم میکند و بر دامنههای عمومی سطح بالا (از قبیل: com, .info, .mobi, .name, .net, .org. ) و آن دسته از دامنههای کد کشوری که به صورت داوطلبانه سیاست‌نامه حل اختلاف را پذیرفته‌‌اند (از جمله ایران) اعمال میشود.
شایان ذکر است که طبق سیاست‌نامه حل اختلاف، داوران تنها می‌‌توانند به ابطال یا انتقال نام دامنه رأی دهند یا اینکه شکایت را به کلی رد کنند (یعنی نام دامنه در مالکیت کسی که آن را ثبت کرده، باقی می‌‌ماند). بنابراین صدور آرایی همچون جبران خسارات مالی خارج از اختیار مرجع حل اختلاف وایپو است.
پس از پایان رسیدگی نیز رأی صادره به مراجع ملی ثبت ابلاغ میشود و این مراجع موظف‌‌اند ظرف ده روز رأی را اجرا کنند (یا نام دامنه را به کلی ابطال می‌‌کنند، یا آن را به خواهان دعوا انتقال می‌‌دهد).
قابلیت دسترسی به آرای مرجع حل اختلاف وایپو
هنگامی که اختلافی در وایپو مطرح میشود، در وبسایت وایپو نیز منتشر میشود و از طریق آن قابل دسترس است. آرای صادره در خصوص آن پرونده نیز به محض اینکه به طرفین ابلاغ شد منتشر میشود. همچنین این امکان وجود دارد که برای دریافت تصمیمات جدید از طریق ایمیل، ثبت نام کرده و اشتراک دریافت کنید.
منابع:
- hostinger.com
- techopedia.com
- cloudflare.com
- wipo.int
- Domain.com
- nic.ir
- کارگاه آموزشی حقوق نام دامنه و دعاوی آن در رویه‌‌ی قضایی