غیر از معاهده پاریس و موافقتنامه تریپس که عمدتا به مسائل ماهوی مربوط به حمایت از اختراعات پرداخته‌اند، سایر معاهدات مربوط به طبقه‌بندی اختراع، تسهیل تشریفات و متحدالشکل نمودن رویه‌های ثبت در ابعاد ملی، منطقه‌ای و بینالمللی است. یکی از این معاهدات شکلی، معاهده همکاری ثبت اختراع یا پیسیتی است که در سال 1970 در واشنگتن به تصویب رسید. هدف اصلی این معاهده افزایش کارایی و سهولت بخشیدن به فرآیند ثبت تقاضانامه اختراع است و به مخترع یا متقاضی ثبت یک اختراع امکان می‌دهد تا فرآیند ساده‌تری را برای کسب حمایت در چندین کشور طی نماید. هدف دیگر این معاهده ترویج و ارتقاء تبادل اطلاعات و دانش فنی ورقه‌های اختراع میان کشورهای عضو است زیرا هنگامی‌که متقاضی، تقاضانامه ثبت اختراع را پر میکند باید جنبه‌های نوآورانه و عملکرد اختراع به لحاظ فنی را به طور کامل توصیف کند به طوری‌که برای فردی با دانش معمول در آن رشته قابل درک باشد. خدمات اطلاع‌رسانی در دسترس افراد مقیم و اتباع دولتهای متعاهد قرار میگیرد. مجمع عمومی معاهده نیز کمیته کمک‌های فنی را تشکیل می‌دهد.کمک‌های فنی مواردی نظیر آموزش متخصصین و اعزام کارشناس به کشورهای عضو را شامل می‌شود.
یکی از پرسش‌های متداول در مورد این معاهده این است که آیا در قالب معاهده پیسیتی یک ورقه اختراع بینالمللی به متقاضی اعطا می‌شود؟ پاسخ منفی است و باید به دو نکته توجه داشت: نخست آنکه در واقع اداره ثبت اختراع یا دفاتر ملی در هر کشور در پایان پروسه، بر مبنای تقاضانامه پیسیتی، ورقه اختراع صادر می‌کنند و دوم آنکه در حال حاضر چیزی به عنوان ورقه اختراع بینالمللی وجود ندارد. متقاضی در قالب این معاهده می‌تواند تقاضامه ثبت اختراعش را به هر تعداد کشوری که بخواهد ارائه دهد اما در نهایت این اداره یا دفتر ثبت اختراع هرکشور است که درخصوص اعطاء یا عدم اعطای حمایت تصمیم‌گیری میکند. بررسی یک تقاضانامه اختراع در قالب معاهده پیسیتی در دو فاز بینالمللی و ملی انجام می‌شود. فاز اول(بینالمللی) خود شامل 4مرحله است که به ترتیب عبارتند از: ثبت تقاضانامه، جستجوی بینالمللی، انتشار بینالمللی و بررسی مقدماتی بینالمللی. سپس تنها در صورت درخواست متقاضی به ادامه فرآیند، تقاضانامه وارد فاز ملی می‌شود. این فاز به تعداد کشورهای مورد درخواست متقاضی در دفاتر ملی یا منطقه‌ای ثبت اختراع انجام می‌شود. اداره اروپایی ثبت اختراعات نمونه‌ای از یک دفتر منطقه‌ای است. این اداره در راستای اهداف «معاهده اروپایی اختراعات » تشکیل شده‌است. مطابق این معاهده، ورقه اختراعی که طبق این معاهده در یک کشور عضو صادر می‌شود باید آثار، شرایط و کارآیی یکسانی با گواهینامه‌های اختراع ملی کشورهای عضو داشته‌باشد.
سوال مهم دیگر درخصوص معاهده پیسیتی این است که مراحل 4گانه فاز بینالمللی این معاهده در کجا انجام می‌شود؟
نخست متقاضی، تقاضانامه اختراعش را در دفتری که اصطلاحاً دفتر دریافت‌کننده نامیده می‌شود، به ثبت می‌رساند که این دفتر معمولا کشور محل اقامت متقاضی است. البته دفتر دریافت‌کننده می‌تواند هر اداره ثبت ملی یا منطقه‌ای دیگر و یا حتی اداره بینالمللی ثبت اختراع در ژنو باشد که البته ثبت تقاضانامه در دفتر بینالمللی ژنو چندان معمول و متداول نیست. اداره دریافت‌کننده، تقاضانامه را کنترل کرده و براساس معاهده و آئین‌نامه مربوط مورد رسیدگی قرار می‌دهد. مطابق بند 1 ماده 11 معاهده پیسیتی، تاریخ دریافت تقاضانامه به عنوان تاریخ تسلیم بینالمللی آن تلقی خواهد شد. چنان‌چه شرایط و الزامات مقرر در ماده 11 درخصوص تقاضانامه رعایت شده باشد، از تاریخ تسلیم بینالمللی دارای اثر یک تقاضانامه ملی عادی است و تاریخ تسلیم آن به عنوان تاریخ واقعی تسلیم در هریک از کشورهای عضو خواهد بود.
مرحله دوم که جستجوی بینالمللی است در حال حاضر توسط 11 دفتر که بدین منظور توسط مجمع عمومی پیسیتی تعیین شده‌اند انجام می‌شود. این دفاتر که مراجع صلاحیتدار جستجوی بینالمللی نام دارند، بر مبنای معیارهای خاصی انتخاب شده‌اند و بر حسب شرایط مختلف از جمله زبان آن دفتر، خدماتی به متقاضیان ارائه می‌کنند. بنابراین همه این 11 دفتر در اختیار کلیه متقاضیان پیسیتی قرار ندارد. به عنوان مثال اداره ثبت اختراع ژاپن که یکی از این دفاتر یازده‌گانه است، تنها به زبان ژاپنی کار میکند و در نتیجه جستجوی بینالمللی متقاضیانی که اظهارنامه آنها به زبان انگلیسی، فرانسه یا آلمانی است را انجام نمی‌دهد. اداره اختراعات و علائم تجاری اسپانیا که تنها زبان آن اسپانیولی است نیز همین شرایط را دارد. از طرف دیگر برخی دیگر از این دفاتر به چهار، پنج یا حتی شش زبان خدمات جستجوی بینالمللی را ارائه می‌کنند. هدف از جستجوی بینالمللی کشف سوابق مربوط در مورد اختراع ادعایی است که براساس ادعاها و با توجه به توصیف و نقشه‌ها انجام می‌شود.
مرحله سوم یعنی انتشار به طور کامل توسط دفتر بینالمللی در ژنو انجام می‌شود. در واقع این مرحله تنها بخش معاهده پیسیتی است که سازمان جهانی مالکیت فکری(وایپو) اختصاصاً عهده‌دار آن است. اداره بینالمللی کلیه تقاضانامه‌های پیسیتی را در هرکجا و به هر زبانی که ثبت شده باشند، منتشر میکند. مطابق ماده 30 معاهده، دفتر بینالمللی و مراجع جستجوی بینالمللی اجازه نخواهند داد که هیچ شخص یا مرجعی قبل از انتشار بینالمللی تقاضانامه به آن دسترسی داشته باشد مگر بنا به تقاضای متقاضی یا اجازه او.
معمولا وایپو مرحله چهارم یعنی بررسی مقدماتی بینالمللی تقاضانامه را به همان دفتری که جستجوی بینالمللی را انجام داده، ارجاع می‌دهد. البته متقاضیان این امکان را دارند که در صورت تمایل انجام این مرحله را از دفتر دیگری بخواهند. تقاضای بررسی مقدماتی بینالمللی باید جدای از تقاضانامه صورت گیرد اما بررسی‌های وایپو نشان می‌دهد که این درخواست در بیش از 80% موارد وجود دارد. در تقاضا باید کشور یا کشورهای متعاهد که در آنها متقاضی قصد دارد نتایج بررسی مقدماتی بینالمللی را مورد استفاده قرار دهد مشخص شود(کشورهای منتخب). طبق ماده 33 معاهده، هدف بررسی مقدماتی بینالمللی، تدوین یک نظر مقدماتی و غیرالزام‌آور درباره این سوالات است که آیا اختراع ادعایی جدید بوده، متضمن یک گام ابتکاری هست و کاربرد صنعتی دارد یا خیر. متقاضی این حق را دارد که به صورت شفاهی یا کتبی با مراجع صلاحیتدار بررسی مقدماتی در ارتباط باشد. گزارش بررسی مقدماتی بینالمللی حاوی هیچگونه توضیحی در این‌خصوص که آیا اختراع ادعایی طبق قانون ملی قابل ثبت هست یا نه، نخواهد بود بلکه صرفاً در آن اعلام خواهد شد که آیا در ادعا ضوابط جدید بودن، گام ابتکاری و کاربرد صنعتی داشتن به نحو مقرر در ماده 33 معاهده رعایت شده‌است یا خیر. گزارش بررسی مقدماتی بینالمللی همراه با ترجمه و ضمائم آن برای متقاضی و دفتر بینالمللی ارسال می‌شود و سپس توسط این دفتر به ادارات منتخب متقاضی ابلاغ خواهد شد.
در پایان فاز بینالمللی، فرآیند بررسی وارد فاز ملی می‌شود که در این فاز دفتر بینالمللی ژنو هیچ نقشی ندارد و متقاضی می‌بایست مستقیما به هریک از ادارات ملی در هر کشور مراجعه و مدارک و مستندات مورد نیاز را ارائه نماید. البته دفتر بینالمللی در کل فرآیند پیسیتی درگیر خواهد بود چراکه مسئولیت تهیه اسناد و مدارک معین به دفاتر و متقاضی و تبادل این اسناد و مدارک را ظرف مهلت‌های مقرر در معاهده به عهده دارد هرچند به لحاظ ماهوی دخالت چندانی در فاز ملی نخواهد داشت. مواد 42،43 و 44 معاهده مربوط به نتایج بررسی ملی در ادارات منتخب و درخواست انواع خاص حمایت است.
سوال متداول دیگر این است که به طور کلی مزایای تقاضای ورقه اختراع در قالب معاهده پیسیتی برای افراد و شرکتها چه خواهد بود؟
مهمترین امتیاز این معاهده این است که متقاضی با ثبت یک تقاضانامه در یک اداره ثبت اختراع(که در اغلب موارد اداره ثبت اختراع کشور خود متقاضی است) یک تاریخ ثبت بینالمللی برای تقاضانامه‌اش کسب میکند که این تاریخ دارای اثر مشابه با یک ثبت ملی معمول در هریک از کشورهای مورد نظر متقاضی است. همچنین الزامات و شرایط لازم که متقاضی برای ثبت بینالمللی ملزم به رعایت آن‌هاست در مقایسه با قوانین ملی اکثر کشورها بسیار کم هستند. مزیت دیگر پیسیتی این است که متقاضی با ثبت بینالمللی تقاضانامه‌اش، زمان قابل توجهی به دست می‌آورد تا درخصوص تقاضانامه‌اش و کسب حمایت قانونی در کشورهای مختلف تصمیم‌گیری کند. این مهلت از زمان شروع پروسه حدود یکسال و نیم خواهد بود.
علاوه بر این‌ها، معاهده پیسیتی برای دفاتر ثبت ملی نیز مزیت‌های متعددی به همراه خواهد داشت از جمله آنکه دفاتر ملی قادر خواهند بود به تقاضانامه‌های بیشتری رسیدگی نمایند چراکه آن دسته از تقاضانامه‌هایی که در قالب پیسیتی ثبت شده‌اند در فاز بینالمللی مورد بررسی و تاییدات اولیه قرار گرفته‌اند. همچنین ادارات ثبت اختراع ملی می‌توانند در هزینه‌های انتشار آگهی صرفه‌جویی نمایند چرا که انتشار بینالمللی تقاضانامه توسط وایپو صورت گرفته‌است. اگر زبان رسمی کشوری با زبان آگهی دفتر بینالمللی متفاوت باشد، اداره ثبت اختراع آن کشور می‌تواند تنها چکیده‌ای از تقاضانامه را منتشر کرده و به آگهی بینالمللی ضمیمه نماید. پرمنفعت‌ترین منبع درآمد دفاتر ملی ثبت اختراع هزینه‌های سالانه یا هزینه‌های مربوط به تمدید گواهینامه‌های اختراع است. لازم به ذکر است که ثبت بینالمللی از طریق پیسیتی این درآمد را کاهش نخواهد داد. تقاضانامه‌های مربوط به پیسیتی از لحاظ صرف وقت و هزینه برای ادارات ثبت کشورهای عضو بسیار مقرون به صرفه هستند. در مقابل این ادارات می‌توانند در صورت تمایل، برای جذب و تشویق متقاضیان پیسیتی، در هزینه‌های مربوط به فاز ملی تخفیف قائل شوند.
در حال حاضر 148 کشور عضو معاهده پیسیتی هستند و ایران نیز در سال 1386 به عضویت این معاهده درآمده‌است
تالیف: دفتر حقوقی شرکت همکاران سیستم