قرارداد کلیک رپ یکی از انواع قراردادهای حق امتیاز نرم‌افزاری کاربر نهایی است. اصولا نحوه مواجهه با این قرارداد به این شکل است که کاربر، طی قراردادی آنلاین، با صفحه‌ای روبه‌رو می‌شود که در آن شروط قرارداد نشان داده شده و در انتها با گزینه‌ای با عنوان «من موافقم» یا عباراتی از این دست همراه می‌شود.
کلیک کردن بر این گزینه، به معنای پذیرش قرارداد بوده و این امکان را برای کاربر فراهم می‌کند تا به مرحله بعد راه یابد. این قرارداد تفاوت چندانی با قراردادهای شرینک رپ ندارد و شاید بارزترین تفاوت آن را بتوان در آنلاین بودن این قرارداد جستجو کرد. برای دانلود یا نصب یک نرم‌افزار، قرارداد بر روی صفحه نمایش ظاهر می‌شود و کاربر در این صورت دو گزینه خواهد داشت؛ یا با با کلیک کردن بر روی گزینه «موافقم» آن را بپذیرد و به دانلود یا نصب نرم‌افزار ادامه دهد و یا از انجام این امر صرف نظر کند. در واقع این قراردادها الحاقی یا یک طرفه بوده و از پیش تنظیم شده و لذا برای کاربر، امکان چانه‌زنی و مذاکره باقی نمی‌گذارد.
یکی از عواملی که ممکن است موجب ناعادلانه تلقی شدن قراردادهای الحاقی و از جمله قرارداد کلیک رپ شود، این است که در بسیاری موارد، کاربر متن قرارداد را مطالعه نمی‌کند. این امر دلایل مختلفی دارد و می‌تواند تبعات نامطلوبی نیز برای وی در پی داشته باشد. یکی از دلایل این امر این است که در بسیاری موارد ممکن است آگاهی از مفاد قرارداد برای کاربر هزینه سنگینی در پی داشته باشد. پی بردن به شروط پیچیده و اصطلاحات حقوقی کار دشواری است که نیازمند صرف وقت و هزینه است. علاوه بر این، کاربران در اغلب موارد حساسیتی نسبت به مفاد قرارداد نداشته و تنها قیمت آن را مدنظر قرار می‌دهند. اما از سوی دیگر، ناشران به خوبی از مفاد قرارداد آگاه بوده و این امر منجر به عدم تقارن اطلاعات در مورد قرارداد می‌شود. این در حالی است که مطالعه مفاد قرارداد و آگاهی کاربر از تعهدی که پذیرفته و حقی که برای تولیدکننده به رسمیت می‌شناسد، می‌تواند برای وی تبعات چشمگیری در پی داشته باشد. یکی از مصادیق بارز این امر، اتفاق بحث برانگیزی است که در شبکه اجتماعی Facebook رخ داد. این شبکه اجتماعی با اعمال تغییراتی یک‌جانبه در شروط قرارداد امتیاز خود، بر آن بود تا این شروط را به محتوای اطلاعات کاربران خود سرایت دهد. قرارداد امتیاز بهره برداری از Facebook این امکان را برای این شبکه فراهم می‌کرد تا به هر شکل که بخواهد اطلاعات کاربران را مورد استفاده قرار دهد و این حق با حذف اطلاعات کاربر از سایت، به خودی خود کان لم یکن گردد. به موجب تغییرات اعمال شده از سوی این شبکه بر روی قرارداد مذکور، این قرارداد هرگز منتفی نشده و Facebook خواهد توانست همواره اطلاعات کاربران را مورد استفاده قرار دهد. با توجه به انبوهی کاربران شبکه مذکور، شرط فوق از قرارداد حذف و آگاهی اشخاص از مفاد قرارداد منجر به تغییر آن شد.
مفاد قراردادهای کلیک رپ پیشنهادی از سوی شرکت‌های نرم‌افزاری مختلف ممکن است با توجه به نوع محصول ارائه شده و هدفی که در قرارداد دنبال می‌شود، متفاوت باشد. اما پاره‌ای امور در اغلب این قراردادها مشترک است. موارد زیر نمونه‌هایی از این امر هستند:
محدودیت‌های مندرج در قرارداد
یکی از این محدودیت‌ها، ممنوع کردن مهندسی معکوس از جانب کاربر است. این امر در کشورهای مختلف با توجه به جایگاه آن‌ها در صنعت نرم‌افزار جهان متفاوت است. به عنوان مثال، چنین محدودیتی در نرم‌افزارهای تولیدشده در اروپا کمتر دیده می‌شود. این در حالی است که در آمریکا، رویه قضایی این امکان را برای طرفین قرارداد فراهم می‌آورد تا در قراردادی خصوصی، امکان مهندسی معکوس را از کاربر سلب نمایند.
هم‌چنین، محدودیت در تولید برنامه سازگار نیز از مصادیق این امر به شمار می‌شود.
تبری امتیازدهنده
یکی از مفاد رایج مندرج در قراردادهای حق امتیاز این است که در آن، تولیدکننده در راستای کسب بیشترین سود ممکن، از ضمانت‌ها تبری می‌جوید.
یکی از ضمانت‌های رایج در حوزه نرم‌افزار که به Free Error مشهور بوده و از مصادیق این امر محسوب می-شود، به کاربر تضمین می‌دهد که واسطه فیزیکی حامل نرم‌افزار، فاقد ایراد و اشکال است. لذا با وجود چنین ضمانتی، چنان‌چه به عنوان مثال دیسکت حاوی نرم‌افزار ایرادی داشته باشد، کاربر تنها خواهد توانست در مدت تضمین، آن را به تولیدکننده برگرداند و تولیدکننده به انتخاب خود، نسخه‌ای جدید در اختیار کاربر قرار داده و یا هزینه پرداختی را به وی برگرداند. این بدان معناست که امتیازدهنده به هیچ عنوان نرم‌افزار را از بابت Error یا Bug ضمانت نمی‌کند و در صورت بروز چنین مواردی، مسئولیتی در قبال برطرف نمودن آن نخواهد داشت.
محدودیت در مسئولیت
محدودیت در مسئولیت و خسارات قابل پرداخت، یکی از نکات حقوقی مهم قراردادهای حق امتیاز است که تولیدکنندگان را در برابر بسیاری از دعاوی حقوقی مصون می‌دارد. در این قراردادها در بیشتر موارد، خسارت قابل وصول در برابر Error موجود در نرم‌افزار به قیمت پرداخت شده برای آن محدود شده و خسارات ثانویه و غیرمستقیم، از حوزه مسئولیت تولیدکننده خارج می‌شود. لازم است تدوین‌کنندگان چنین قراردادهایی در به کارگیری لغات و تعیین نوع مسولیت‌های مستثنی شده، نهایت دقت را به کار گیرند؛ زیرا دادگاه در صورت مواجهه با لغات و جملات نامفهوم و کلی، آن را به ضرر طرف تنظیم‌کننده تفسیر خواهد نمود.
شرط یکپارچگی
این شرط بیشتر در خصوص قراردادهایی کاربرد دارد که حاصل بحث و مذاکره بوده و طرفین پس از رد و بدل کردن اسناد، با یکدیگر به توافق رسیده‌اند و در این توافق بیان می‌کنند که مذاکرات پیشین، جزئی از قرارداد محسوب نشده و تعهدی برای امتیازدهنده در پی ندارد. به عبارت دیگر، به موجب چنین شرطی، فارغ از مذاکرات صورت گرفته پیش از انعقاد قرارداد، هر آن چه که در قرارداد کلیک رپ گنجانده نشده باشد، به عنوان جزیی از قرارداد قابل استناد نخواهد بود. این شرط، به وضوح مبین اهمیت مطالعه قرارداد و آگاهی از مفاد آن، به ویژه برای کاربران، است.
موارد فوق و شروطی از قبیل شرط داوری، انتخاب قانون حاکم، تعیین دادگاه صالح و تعهد به رازداری را می‌توان در زمره محتویات رایج در قراردادهای کلیک رپ دانست.
منابع:
ستار زرکام، حقوق مالکیت ادبی و هنری، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، تهران، ۱۳۸۸
سید سجاد سید جعفری، قراردادهای حق امتیاز نرم‌افزاری کاربر نهایی، پایان‌نامه جهت اخذ درجه کارشناسی ارشد در رشته حقوق مالکیت فکری، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، زمستان ۱۳۹۰
امیر صادقی نشاط، حقوق پدیدآورندگان نرم‌افزارهای کامپیوتری، تهران، میزبان، ۱۳۸۹
Jill Jarvis-Tonus, Catherine Lovrics, “Recent Developments in the Facebook Controversy: browse-Wrap agreements and copyright licensing”, available at: http://www.lexology.com
http://www.freiburn.com