علامت تجاری (Trade Mark): علامت تجاری متشکل از شکل، حروف و کلمات، تصاویری انحصاری است که ضمن معرفی نوعی از محصول یا خدمات به عموم و متمایز ساختن آن از محصولات یا خدمات مشابه دارای ضمانت اجرای قانونی باشد.
اشکال مختلف علامت تجاری: علامت تجاری از نظر شکل ظاهری به علائم دیداری ، علائم صوتی و علامت بویایی تقسیم می شود. همچنین علامت تجاری از یک منظر به علائم فردی و اشتراکی تقسیم می شود.
علامت دیداری: علامتی است که با چشم قابل رویت است و خود به دو گروه علامت تصویری و علامت مرکب تقسیم می شود.
علامت تصویری و علامت مرکب: عبارت از علامتی است که با شکل و تصویر مخصوص ارائه می گردد، شکل یا تصویر ممکن است به صورت عکس واقعی از اشیا باشد مانند تصویر انسان و یا حیوان یا شامل طرح ها و تصاویر انتزاعی و تخیلی باشد. علائم تصویری معمولا علائم غیرنوشتاری هستند هر چند ممکن است در علائم تصویری، نوشته، حروف یا اعداد نیز مورد استفاده قرار گیرند که در این صورت علامت را مرکب می گویند. مثل آرم یا علامت تجاری هواپیمایی ایران ایر که شامل یک طرح خیالی سیمرغ و نوشته لاتین ایران ایر و مشخصات دیگر است. معمولا نقوش انتخابی با نوع تولید یا خدمات موضوع فعالیت همخوانی دارد ولی این ارتباط یا تناسب از نظر قانون اجباری نیست. حتی ممکن است هیچ گونه همخوانی بین محصولات و علامت تجاری آن محصولات وجود نداشته باشد مانند علامت شرکت اَپل که به شکل سیبی نیم خورده است و برای محصولات الکترونیکی و کامپیوتری به کار می رود.
علامت صوتی: علامتی است که دارای صدا، آهنگ خاص و امثال آن باشد. این گونه علامت نیاز به طراحی خاص از جمله طراحی یک نت موسیقی توأم با طیف مخصوص دارد. این علامت به ترتیبی در کالا و یا تولیدات یا بر روی کارتهای تبلیغاتی نصب می شود که مشتری و مصرف کننده می تواند علامت صدا یا نت مخصوص را بشنود و از این طریق محصول اصیل را از مشابه آن تشخیص دهد. مثلا با باز کردن لپ تاپ، یک آهنگ خاص و کوتاه به گوش برسد. البته در نظام حقوقی ایران ثبت علامت صوتی پذیرفته نشده است.
علامت بویایی: بوی خاصی است که محصولی را از دیگر محصولات متمایز می کند. برای مثال، برای یک توپ تنیس، علامتی بویایی به ثبت رسیده است بدین صورت که با ضربه زدن تنیس باز به توپ، بوی چمن تازه بلند می شود. که این یک وجه تمایز برای توپ تنیس تولیدی آن شرکت است. همچنین امروزه مواد غذایی با طعم های مختلف برای فروش وارد بازار می شود در این موارد مشتری از طریق حس بویایی می تواند محصول با طعم خاص را از محصولات مشابه تمیز دهد. برای ثبت این نوع علامت در اظهارنامه ثبت می توان عنوان علامت بویایی یا ذکر طعم خاص را درج نمود مثلا فرآورده گوشتی با طعم سیر. البته در نظام حقوقی ایران ثبت علامت بویایی پذیرفته نشده است.
علامت فردی: عبارت است از نشانهای بازرگانی، صنعتی و خدماتی که فقط به یک شخص حقیقی و یا حقوقی تعلق داشته باشد و ضمن معرفی نوع فعالیت اقتصادی آن شخص، فعالیت وی را از سایرین متمایز کند که اعتبار و شهرت آن کاملا فردی و انحصاری است و به شخص معین تعلق دارد. البته مالک این علامت می تواند مجوز بهره برداری از این علامت را به دیگران اعطا کند و به عبارت دیگر، علامت فردی لزوما منحصر به یک فرد نیست.
علامت اشتراکی : عبارت است از علامتی که طبیعت آن به صورتی است که مورد استفاده ی اشخاص متعددی قرار می گیرد و محصولات یا خدمات گروهی از اشخاص حقیقی یا حقوقی را از کالاها وخدمات اشخاص دیگر متمایز می کند. مثلا پسته دامغان یا فرش کاشان می تواند علامت اشتراکی باشد. علامت اشتراکی انواعی دارد که عبارتند از:
- علامت جمعی: علامتی که تحت استفاده ی مالک یک اتحادیه و اعضای آن اتحادیه است.
- علامت تأییدی: علامتی که تحت مالکیت شخص صالحی قرار داشته و تنها تولیدکنندگانی که معیارها و استانداردهای وضع شده ی مالک علامت را رعایت کنند حق استفاده از علامت را خواهند داشت مانند علامت استاندارد ایران و علامت ایزو 9000.
- نشانه های جغرافیایی: علامت هایی هستند که نمایانگر تولید محصول در منطقه ی جغرافیایی خاص و مطابقت محصولات با ویژگی های خاص آن منطقه می باشند.
کارکردهای علامت تجاری: سه کارکرد علامت تجاری عبارتند از:
- تمایز بخشی (علامت تجاری به کالاهای شما هویت می بخشد و مانع مشتبه شدن محصول شما با محصولات دیگران می شود)
- معرفی کیفیت کالا یا خدمات
- تبلیغات و بازاریابی.
علامت های تجاری ممنوع: مطابق با قانون ثبت اختراعات، طرحهای صنعتی و علائم تجاری مصوب 1386 علامتهای زیر قابل ثبت نیست:
- اگر علامت نتواند کالا یا خدمات یک موسسه را از کالا و خدمات موسسه دیگر متمایز کند.
- اگر علامت خلاف موازین شرع یا نظم عمومی یا اخلاق حسنه باشد.
- اگر علامت موجب گمراهی در مورد مبدا جغرافیایی کالا یا خدمات یا خصوصیات آن شود.
- اگر علامت عین یا تقلید نشان نظامی، پرچم، یا سایر نشانهای مملکتی یا نام یا نام اختصاری یا حروف اول یک نام یا نشان رسمی متعلق به کشور، سازمانهای بین المللی یا سازمانهایی که تحت کنوانسیونهای بین المللی تاسیس شده اند، بوده یا موارد مذکور یکی از اجزاء آن علامت باشد.
- اگر علامت عین یا به طرز گمراه کننده ای شبیه یا ترجمه یک علامت یا نام تجاری باشد که برای همان کالا یا خدمات مشابه متعلق به موسسه دیگری در ایران معروف است.
- اگر علامت عین یا شبیه علامتی باشد که قبلا برای خدمات غیرمشابه، ثبت و معروف شده باشد. مشروط به اینکه عرفا میان استفاده از علامت و مالک علامت ارتباط وجود داشته و ثبت آن به منافع مالک علامت قبلی لطمه وارد سازد.
- اگر علامت عین علامتی باشد که قبلا به نام مالک دیگری ثبت شده و یا تاریخ تقاضای ثبت آن مقدم، یا دارای حق تقدم همان کالا و خدمات و یا برای کالا و خدماتی است که به لحاظ ارتباط و شباهت موجب فریب و گمراهی شود