تاریخچه‌ی فناوری RFID به دهه‌ها قبل بازمی‌گردد. اما به مرور زمان ما شاهد کاربردهای متنوع‌تری از آن بوده‌ایم. به نحوی که هم‌اکنون در صنایع مختلف حملونقل تا پزشکی، ورزش، انبارداری و ده‌ها صنعت دیگر نمونه‌های مختلف از کاربرد RFID را مشاهده می‌کنیم.
اما RFID چیست، چه کاربردی دارد؟ انواع آن کدامند و از چه قسمت‌هایی تشکیل شده است. در این مقاله با ما همراه باشید تا به این پرسش‌ها پاسخ دهیم.
فناوری RFID چیست و به چه منظور استفاده میشود؟
شناسایی از طریق فرکانس رادیویی (RFID)، واژه‌ای متداول برای فناوری‌هایی است که از امواج رادیویی برای شناسایی خودکار اشیاء فیزیکی استفاده می‌کنند. داده شناسایی شده در یک تراشه که به یک آنتن متصل است، ذخیره میشود و این دو با یکدیگر تگ RFID را تشکیل می‌دهند.
تگ، زمانی داده‌ی خود را منتشر می‌کند که به وسیله‌ی یک تگ‌خوان ثابت یا متحرک، برای دریافت اطلاعات بازخوانی شود. RFID به‌ویژه در زمانی که با شبکه جهانی EPC (سیستم کد الکترونیکی کالا) مرتبط میشود، یکی از موثرترین ابزارها در ردیابی اقلام در زنجیره‌ی تامین به شمار می‌آید.
اگر RFID در مدیریت دارایی فیزیکی نیز به‌کار گرفته شود، می‌تواند برای کنترل دسترسی و ردیابی تجهیزات متحرک استفاده شود. اطلاعات در تگ ذخیره میشود و با سنسورهای مناسب در تجهیزات و ماشین‌آلات با ارزش قرار داده میشود. از این فناوری می‌توان در پایش وضعیت (Condition Monitoring) و پیش‌بینی نقص و خطای سیستم نیز استفاده کرد.
در واقع RFID، فناوری استفاده از امواج رادیویی برای ارتباط بین یک دستگاه دریافت‌کننده و فرستنده سیگنال (تگ‌خوان) و یک گیرنده الکترونیکی کوچک (تگ) بدون دخالت انسان است. این ارتباط زمانی برقرار میشود که تگ‌ها در محدوده‌ی شناسایی تگ‌خوان قرار بگیرند.
RFID بیش از نیم قرن است که کاربرد دارد. برای نمونه می‌توان به کاربرد آن در نیروی هوایی برای تمایز بین هواپیماهای خودی از دشمن اشاره کرد. در سال‌های اخیر RFID به عنوان یک فناوری توانمندساز، برای شناسایی دارایی‌های فیزیکی کاربرد فراوانی داشته است.
برای نمونه وال‌مارت (Wal-Mart)، بزرگ‌ترین خرده‌فروش جهان در ژوئن ۲۰۰۳، برنامه‌های خود را برای بهکارگیری فناوری RFID با هدف اثر بخش کردن فرایندهای زنجیره‌ی تامین و لجستیک خود اعلام کرد. بسیاری از سازمان‌های دولتی مانند موسسه‌ی مدیریت دارو و غذای ایالات متحده (FDA) نیز از RFID برای ردیابی دارایی‌های خود استفاده می‌کنند.
ادغام فناوری‌های RFID و استانداردهای EPC ، “شبکه‌ای از اشیا” را خلق کرده که دریافت خودکار اطلاعات و به‌اشتراک‌گذاری آن را در زنجیره‌ی تامین میسر ساخته است.
EPC مجموعه‌ای از استانداردهای مرتبط برای سخت‌افزار، نرم‌افزار و صفحات ورود اطلاعات است که در فناوری RFID، یک شماره سریال استاندارد منحصربه‌فرد برای هر تگ فراهم می‌کند.
بنابراین در تئوری با شبکه‌ای از اشیاء روبرو هستیم که از طریق آن می‌توانیم، هر شئ روی زمین که به آن تگ متصل است را ردیابی کنیم.
هنگامی که RFID در مدیریت دارایی‌های فیزیکی به‌کار گرفته میشود، می‌تواند برای ردیابی تجهیزات متحرک یا دارایی‌هایی مانند پالت‌ها، وسایل نقلیه، بسته‌های متحرک، انسان و حیوانات که انتقال پیدا می‌کنند، به‌کار گرفته شود.
تفاوت فناوری RFID با بارکد در چیست؟
فناوری RFID از پتانسیل لازم برای جایگزینی بارکد (فناوری سنتی جمع‌آوری داده‌های اسکن‌شده) برخوردار است و می‌تواند ردیابی و شناسایی کالا را تا حد زیادی بهبود دهد.
در مقایسه با بارکد، RFID با سرعت بالایی داده‌ها را انتقال می‌دهد، ظرفیت ذخیره‌ی بالاتری دارد و بازیافت خودکار داده‌ها بدون تماس فیزیکی را پشتیبانی می‌کند.
لازم به ذکر است برای موفقیت در بهکارگیری فناوری RFID ، چالش‌هایی مانند قیمت تگ‌ها، هزینه‌های راه‌اندازی و رویه‌های توسعه‌ی آن وجود دارد که باید مورد توجه قرار گیرد. در جدول زیر، تفاوت‌‌های RFID و فناوری سنتی جمع‌آوری داده‌ها را مشاهده می‌کنید:
| عنوان | RFID | فناوری سنتی مانند بارکد |
| عملکرد | شناسایی منحصر به‌فرد هر شی فیزیکی | شناسایی کالاهای یک نوع با یک شناسه |
| تبادل داده‌ها | عدم نیاز به دید مستقیم تگ و تگ‌خوان | به خط دید مستقیم نیاز دارد |
| نوع داده | داده پویا، قابلیت خواندن/نوشتن | ایستا/فقط خواندنی |
| مداخله انسانی | Hands-free Data Collecting System | اسکنرهای قابل حمل |
| سرعت | سریع؛ یک به چند (قابلیت شناسایی بیشتر از ۳۰۰ تگ در ثانیه) | به اپراتور بستگی دارد/ یک به یک |
| چرخه عمر | عمر طولانی تگ‌ها | با استفاده کهنه و فرسوده می‌شوند |
| انبارش داده | زیاد | محدود؛ فقط کدهای عددی |
| امنیت | بالا | پایین |
مقایسه بین RFID و فناوری سنتی جمع آوری داده
فناوری RFID از چه قسمت هایی تشکیل شده است؟
یک سیستم RFID، سه بخش اصلی دارد:
- تگ‌ها : گیرنده‌ای که اطلاعات شناسایی منحصربه‌فرد هر شی که به آن متصل شده را ذخیره می‌کند و به محض دریافت امواج رادیویی به شکل خودکار به آن پاسخ می‌دهد،
- تگ‌خوان‌ها که تگ‌ها را شناسایی و با آنها ارتباط برقرار می‌کنند تا اطلاعات را از آنها استخراج کنند،
- آنتن‌ها که داده را به عنوان سیگنال‌های رادیویی انتقال می‌دهند. پس از دریافت اطلاعات، ممکن است پردازش داده ها رخ دهد. یک میان‌افزار RFID که در واقع یک نرم‌افزار برای ایجاد ارتباط بین کانال‌های مختلف است، برای انجام فرایند انتقال اطلاعات بین تگ‌خوان و برنامه‌های دیگر مانند نرم افزار انبار یا نگهداری و تعمیرات به کار برده میشود.
به‌علاوه، وجود یک شبکه کامپیوتری برای برقراری ارتباط بین اجزای مختلف ضروری است.
شکل شماتیک از یک سیستم RFID
انواع تگ های RFID کدامند؟
تگ‌ها تنوع زیادی در کارکرد، اندازه و قیمت دارند و به سه دسته تقسیم می‌شوند:
- فعال (همراه باتری)
- نیمه فعال
- غیرفعال (بدون باتری)
تگ فعال می‌تواند داده‌هایش را با انرژی که از باتری تعبیه‌شده در آن دریافت می‌کند، منتشر کند. باتری‌ها عمر طولانی دارند و به طور معمول ده سال کار می‌کنند. تگ‌های نیمه‌فعال و غیرفعال، فرستنده‌ای دارند که فقط هنگام درخواست پاسخ، داده را انتقال می‌دهد.
ضمن اینکه تگ‌های نیمه‌فعال دارای یک باتری هستند که در مواقع خاصی از آن استفاده می‌کنند. طیف برد تگ‌ها از چند میلی‌متر تا چند صدمتر متغیر است. تگ‌های غیر فعال که به‌تازگی استفاده می‌شوند، کوتاه‌ترین برد را دارند.
تگ‌های فعال بیش‌ترین برد ارتباطی را دارند و باتری‌هایی که در درون خود جای داده‌اند، انرژی لازم را برای پایش پیوسته فراهم می‌کنند.
ارتباط RFID و شبکه EPCglobal
EPCglobal، سازمانی برای ترویج استانداردسازی و بهکارگیری سیستم کد الکترونیکی کالا در سراسر دنیا است که رویه و استاندارد کدینگ تگ‌های RFID را مشخص می‌کند. این سازمان بر خلق یک استاندارد جهانی برای RFID تمرکز دارد.
EPCglobal، کد EPC که در تگ‌های RFID ذخیره میشود را استاندارد کرده است. این کد از یک سرگروه و سه مجموعه از داده‌ها تشکیل شده است. سرگروه، شماره ورژن EPC را مشخص می‌کند. دومین بخش از عدد مشخص کننده‌ی مدیر EPC مانند شرکت یا موجودیت شرکت است.
سومین بخش کلاس شی است که برای طبقه‌بندی نوع کالا استفاده میشود. برای نمونه؛ کالاهایی که SKU یکسانی دارند از یک خانواده هستند. بخش پایانی شماره سریال نامیده میشود که برای هر قلم منحصر به فرد است. در نتیجه، کد EPC می‌تواند برای هر قلم یک کد شناسایی منحصر به‌فرد با طول ۶۴ ، ۹۶ و ۲۵۶ بیت ایجاد کند.
لازم به ذکر است که ISO نیز تلاش فراوانی برای استانداردسازی در این بخش انجام می‌دهد. معمولا ISO به استانداردهای عام و EPC به استانداردهای خاص‌تر معروف هستند.
نمونه هایی از کاربرد RFID در صنایع مختلف
قابلیت ویژه‌ی RFID در ردیابی می‌تواند در صنایع مختلف به‌کار گرفته شود. برای نمونه، شناسایی دقیق و ردیابی لحظه‌ای وسایل نقلیه حمل بار و پرسنلی که به آنها تگ وصل شده، کمک زیادی به بهینه‌سازی فرایندها در صنعت هواپیمایی می‌کند.
RFID همچنین می‌تواند به عنوان وسیله‌ی کنترل دسترسی به کار گرفته شود. بلیط‌دهی برای سیستم‌های حملونقل عمومی نوع دیگری از کاربرد RFID است که موفقیت آن پیش از این اثبات شده است.
در ادامه به برخی از کاربردهای این فناوری می‌پردازیم:
کاربرد RFID در مدیریت دارایی‌های فیزیکی
شناسایی و ردیابی خودکار دارایی‌هایی که به آنها تگ متصل شده است، ابزار توانمندی را برای مدیریت دارایی‌های متحرک فراهم می‌کند.
ردیابی پالت
بهکارگیری سیستم RFID که با نرم‌افزار انبار در ارتباط است برای ردیابی و پیگیری اقلام در سطح پالت (یا در سطح کارتن به وسیله‌ی فناوری بارکد)، ضمن حذف دخالت‌های انسانی و کاهش زمان عملیات، پردازش موجودی در عملیات انبار را نیز آسان می‌کند.
ردیابی تجهیزات
با نصب تگ‌خوان‌ها در محل گیت‌های ورود و خروج در ورودی‌های سالن تولید، سالن‌های انبار و مرکز نگهداری و تعمیرات، امکان ردیابی هرگونه تجهیز و ابزاری که به آن تگ متصل است، به سادگی فراهم میشود.
ردیابی ابزارهای فلزی
اتصال تگ‌های RFID به سطوح فلزی یکی از چالش‌هایی است که مانع استفاده‌ی موثر از فناوری RFID میشود. زیرا شناسایی تگ‌ها به دلیل پدیده‌ی انعکاس دچار اختلال میشود. از این‌رو، مطالعات زیادی برای استفاده از فناوری RFID برای ردیابی خودکار تجهیزات و ابزارهای فلزی و تحلیل تاریخچه تعمیرات و کارایی آنها انجام شده است.
نصب تگ‌خوان‌ها در مدخل ورودی مرکز نگهداری و تعمیرات، انبار فنی و محیط تولید، امکان شناسایی مکان تجهیزات و ابزارآلات را به شکل لحظه‌ای فراهم می‌کند.
شناسایی و ردیابی خودکار دارایی‌هایی که به آنها تگ متصل شده است، ابزار توانمندی را برای مدیریت دارایی‌های متحرک فراهم می‌کند.
مدیریت انبار و موجودی
انبار هوشمند، واژه‌ای است که به استفاده از فناوری‌های نوین مانند RFID در عملیات انبارداری اشاره می‌کند. به کمک این فناوری می‌توان از سیستم FIFO به شکل موثری استفاده کرد. با قرار گرفتن تگ‌خوان‌ها در محل ورودی مرکز انبارش شرکت، سیستم به شکل خودکار زمان ورود و خروج کالاهای دارای تگ را ثبت می‌کند. در نتیجه می‌توان کالاهایی که زودتر وارد انبار شده‌اند را در فهرست کالاهایی قرار داد که زودتر از آن خارج می‌شوند.
به علاوه، اطلاع از سطح موجودی دقیق کالا در کمترین زمان قابل دستیابی است و در زمان کمی اپراتور با استفاده از یک تگ‌خوان دستی می‌تواند با حرکت در راهروهای انبار، موجودی کل انبار را شمارش و ثبت کند. این کار، عملیات انبارگردانی را در پایان دوره‌ی مالی تسهیل می‌کند.
برخی از مهم‌ترین مزیت‌های انبارداری به کمک فناوری RFID عبارتند از:
- امکان نظارت دقیق بر ورود و خروج کالاها
- امکان انبارگردانی براساس تگ‌های RFID
- افزایش امنیت انبار؛ با پیاده‌سازی سیستم مدیریت انبار مبتنی بر فناوری RFID شرایط لازم برای افزایش امنیت و کنترل دسترسی ورود و خروج کالا به‌سادگی فراهم میشود. به این ترتیب:
- هر کالا دارای برچسب است و در صورت خروج ( یا ورود ) غیرمجاز به محوطه‌های تعیین‌شده‌ی انبار، اخطارها و پیام‌های لازم برای افراد مسئول ارسال میشود،
- از دسترسی افراد غیرمجاز به بخش‌های تعیین شده جلوگیری میشود.
- تمام ورود و خروج‌ها در سیستم ثبت شده و امکان پیگیری و بررسی سوابق در هر زمان وجود دارد
- از خطا و اشتباه در بسته‌بندی و ارسال نادرست کالا جلوگیری میشود
در حال حاضر بیشتر از سیستم‌های ردگیری از بارکدهای دو بعدی که باید برای خوانده شدن در فاصله‌ی کم و با دید مستقیم قرار گیرند؛ استفاده میشود. برای این کار به اسکن دستی و پیدا کردن مکان بارکد در شیء نیاز است. همچنین این بارکدها ممکن است در اثر تغییرات محیطی یا هنگام انتقال مرطوب یا خراشیده شوند که این موضوع سبب کاهش دقت خوانایی توسط بارکدخوان میشود.
با این کار نتیجه رسیدگی دستی زمان‌بر، هزینه‌بر و با احتمال خطای بالا همراه است. همچنین اسکن‌های زمان‌بندی شده یا روش‌های دستی، به علت اشتباهات سهوی و خطاها نمی‌توانند تضمینی برای به‌روز بودن انبار باشد.
کاربرد RFID در مراقبت‌های پزشکی
از دیگر کاربرد RFID می‌توان برای ردیابی حرکت بیماران در بیمارستان‌ها استفاده کرد. پرسنل کلینیک‌ها مشکلات زیادی در کنترل و مدیریت حرکت بیمارانی که از نظر ذهنی دچار عقب‌ماندگی هستند، تجربه می‌کنند.
نبود یک سیستم مراقبت اثربخش برای این بیماران آنها را با موقعیت‌های پرخطری روبرو کرده و احتمال آسیب‌های جبران‌ناپذیری را برای آنها فراهم می‌کند. به وسیله یک سیستم کنترل مبتنی بر RFID، اطلاعات لحظه‌ای مکان بیماران، قابل دستیابی است.
پرسنل کلینیک می‌توانند از این اطلاعات برای جلوگیری از آسیب‌های احتمالی بیماران سود ببرند. همچنین، مدیر بیمارستان می‌تواند از اطلاعات دریافت‌شده برای کنترل رفت‌وآمد افراد، به مکان‌های محدود شده استفاده کند.
همچنین تگ‌هایی که در بدن حیوانات قرار داده می‌شوند، افزون بر فراهم کردن کارت‌های شناسایی منحصر به فرد، کمک موثری به مطالعه‌ی زندگی و رشد حیوانات می‌کند. بنابراین، دامپزشکان می‌توانند از تگ‌خوان دستی برای بازیابی و به‌روزرسانی اطلاعات پزشکی حیوانات استفاده کنند.
کاربرد RFID در جلوگیری از عرضه کالای تقلبی
افزایش کالاهای جعلی در بازارهای باز، نیاز به توسعه‌ی سازوکاری برای تعیین اعتبار کالا و تائید آن در هر لحظه و مکان را ملزم می‌کند. سیستم‌های ضدجعل مبتنی بر آرفید، برای پاسخ‌گویی به این نیاز توسعه پیدا کرده‌اند. یکی از این سیستم‌ها شناسایی و تائید آفلاین کالا و دیگری شبکه‌ی ردیابی ضدجعل است. که تولیدکنندگان و خرده‌فروشان برای جلوگیری از جعل کالاهای غذایی و دارویی از آنها استفاده می‌کنند.
سیستم تائید کالا مبتنی بر RFID، با بررسی اطلاعات منحصر به فردی که در تگ RFID کالا ذخیره شده، کالا را به شکل آفلاین تائید می‌کند. شبکه‌ی ردیابی ضد جعل مبتنی بر RFID، برای ردیابی چرخه‌ی عمر کالا در زنجیره‌ی تامین امکان اتصال به اینترنت را فراهم می‌کند. از این راهکار برای شناسایی کالاهایی استفاده میشود که تاریخ انقضای آنها به پایان رسیده است.
کاربرد RFID در سیستم بلیط دهی وسایل نقلیه عمومی
یکی از متداول‌ترین کاربردهای RFID سیستم بلیط‌دهی وسایل نقلیه‌ی عمومی است. در این بخش، افراد با در دست داشتن کارت هوشمند ( که از نوع RFID غیرفعال است)، کرایه‌ی خود را پرداخت کرده و از وسایل نقلیه عمومی استفاده کنند.
کاربرد RFID در مدیریت بار مسافرین در فرودگاه‌ها
برای ردیابی چمدان‌ها در فرودگاه‌ها، آنها را از اسکنرها عبور می‌دهند. در این فرایند از سیستم بارکد استفاده میشود. اما معمولا ۱۰ تا ۱۵ درصد چمدان‌ها توسط اسکنرها به اشتباه خوانده می‌شوند.
امروزه با استفاده از یک سیستم شناسایی اتوماتیک مبتنی بر آرفید (RFID)، ضمن افزایش کارایی و امنیت مدیریت بار مسافران در فرودگاه‌ها، شناسایی اشتباه چمدان‌ها به‌طور چشم‌گیری کاهش می‌یابد.
کاربرد RFID در ثبت وقایع ورزشی
فناوری RFID می‌تواند برای تعیین دقیق زمان نقاطی از مسیر مسابقه‌دهنده که مدنظر است و نمایش خودکار آن مورد استفاده قرار گیرد. این نوع از کاربرد RFID، در گذشته برای حدود ده سال در مسابقات ماراتن به‌کار گرفته می‌شد.
با قرار دادن تگ در کفش مسابقه‌دهندگان و تنظیم تگ‌خوان‌ها در خط شروع، خطوط زمانی میانه و خط پایانی، مقادیر دقیقی برای ارزیابی عملکرد هریک از دونده‌ها در نقاط مشخصی در مسابقه می‌تواند به آسانی انجام شود.
کاربرد RFID در کتابخانه هوشمند
یک سیستم هوشمند کتابخانه‌ی مبتنی بر RFID می‌تواند به کاربران در امانت و برگشت کتاب سرویس دهد. افزون بر این کتابخانه‌ها می‌توانند از تگ‌خوان‌های دستی RFID برای شناسایی کتاب‌هایی که در قفسه خود قرار نگرفته‌اند، استفاده کنند. همچنین، استفاده از RFID در کتابخانه، زمان مورد نیاز برای انبارگردانی را کاهش می‌دهد.
منبع:
این متن ترجمه و تلخیصی از مقاله “RFID Enabled Asset Tracking Systems” تالیف Albert H.C. Tsang, Jacky S.L. Ting, and S.K. K wok است که در سومین کنفرانس بین‌المللی مدیریت دارایی فیزیکی ارائه شده است.