در اقتصاد رقابتی امروز، تمرکز بر رضایت مشتری جزو خط مشی استراتژیک بیشتر شرکتهاست. تمرکز بر ارائه محصولات با کیفیت بالا و در عین حال با قیمت مقطوع و در زمان مناسب از یک سو و رقابت شدید بین عرضهکنندگان کالا و خدمات از سوی دیگر، شرکتها را بر این داشته تا در استفاده از منابع خود تا حد امکان بهرهور عمل کنند. در این میان استفاده مناسب و بهرهور از تجهیزات و ماشینآلات، سهم بزرگی را در کاهش هزینههای شرکت دارند. آمار و ارقام گزارشهای مالی نشان دهنده این است که در اغلب صنایع مختلف تولیدی هزینههای مربوط به نگهداری و تعمیرات تجهیزات سهم بسزایی در قیمت تمام شده محصولات را تشکیل میدهند. در صورت پیادهسازی اصول نگهداری و تعمیرات، بهرهوری استفاده از تجهیزات افزایش و هزینههای مربوطه و بهدنبال آن قیمت تمام شده محصولات تا حد قابل قبولی کاهش مییابد. این موضوع در کنار بهکارگیری تکنولوژیهای مدرن، اهمیت پیادهسازی و بهرهگیری از سیستمهای نرم افزاری مدرن در حیطه نگهداری و تعمیرات را نشان میدهد.
صنعت سیمان و نقش آن در اقتصاد ایران
صنعت سیمان به عنوان یکی از صنایع پایه، نقش اساسی در توسعه زیرساختهای اقتصادی- اجتماعی هر کشور بر عهده دارد. این صنعت یکی از صنایع بسیار مهم، پرشتاب و تأثیرگذار در توسعه و رشد صنعتی کشورهاست؛ به طوری که امروزه به عنوان یکی از شاخصهای توسعه صنعتی مورد توجه قرار میگیرد.
ظرفیت تولید سیمان در ایران بهعنوان یکی از هفت صنعت راهبردی و زیرساختی، با اجرای برنامههای توسعهای در چهار دهه اخیر به حدود ۱۳ برابر و نزدیک به ۸۷ میلیون تن در سال رسیده است. به شکلی در سالهای اخیر کشور ما بهعنوان یکی از بهترین، بزرگترین و البته ارزانترین تولیدکنندگان سیمان در سطح جهان مطرح شده است. تعداد 87 کارخانه سیمان در ایران در حال فعالیت هستند که با ظرفیت حدود 87 میلیون تن در سال پس از کشورهای چین ، هند و آمریکا معمولا جایگاه هفتم یا هشتم را دراختیار دارد. کمبود نقدینگی، مشکلات حملونقل، تحریم، افزایش قیمت تولید و عدم امکان بهروزرسانی تجهیزات به دلیل عدم سرمایهگذاری خارجی و قدیمی بودن دستگاهها و فناوری، از جمله مشکلات و موانعی است که این صنعت در سال ۹۸ با آن روبهرو شد.
فرایند تولید سیمان و اهمیت نگهداری و تعمیرات
تولید سیمان از استخراج مواد اولیه از معدن تا بسته بندی و ارسال، به شدت سرمایه محور است. مواد اولیه به شکل سنگ آهک و خاک رس از معادن استخراج می شوند و با کامیون یا نوار نقاله به قسمت سنگ شکن ارسال میشوند. پس از خرد کردن سنگهای بزرگ و تبدیل آن به قطعات کوچک، وارد آسیاب مواد میشوند تا با افزودنیهایی مخلوط شده و در نهایت در سیلوها ذخیره شوند. در مرحله بعدی پس از عملیات پیش گرم وارد کوره شده و پس از فرآوری، کلینکر به عنوان نیمه ساخته قابل انبارش و حتی فروش از کوره خارج میشود. کلینکر وارد آسیاب سیمان شده و در کنار افزودنیهایی نظیر گچ، پوزولان و سرباره پس از آسیاب نهایی وارد خط بستهبندی میشود که در نهایت به شکل فلهای و پاکتی به مشتری عرضه میشود.
استراتژی فرایندی تولید سیمان از نوع خطوط پیوسته و استراتژی محصولی معمولا از نوع تولید برای انبار است. در خطوط تولید پیوسته، هرگونه خرابی و توقف تجهیز میتواند پیامدهای جبران ناپذیری را داشته باشد. طبق استاندارد ISO 14224 پیامدهای خرابی از بعد شدت در چهار گروه بحرانی، شدید معمولی و جزئی و از لحاظ ماهیت به چهار گروه زیر تقسیم می شوند:
- ایمنی: آثار جبران ناپذیر مرگ و میر و جراحت نیروی انسانی
- زیست محیطی: آلودگیهای وارد شده به محیط زیست
- تولیدی: خرابی و توقفات خطوط تولید
- عملیاتی: هزینههای بالای نگهداری و تعمیرات
هر کدام از انواع پیامدهای فوق اگر اصول نگهداری و تعمیرات به درستی رعایت شود، قابل پیشگیری هستند. به همین دلیل در این نوع خطوط اهمیت نگهداری و تعمیرات به عنوان یک اصل کلیدی در سازمانها بیش از پیش مشخص میشود.
از طرف دیگر، با توجه به چالشهای مختلفی که صنعت سیمان با آن روبرو است، همچون بالا بودن هزینهها، کمبود نقدینگی، کاهش درآمدها و شرایط دشوار فروش با توجه به تحریمها از یک سو و رکود بازار داخلی از سوی دیگر، لزوم مدیریت هزینهها در این صنعت اهمیت دو چندان یافته است. با توجه به سیاستگذاریهای خاص در قیمتگذاری سیمان در سالهای گذشته که منجر به بروز معضلاتی هم شده است، استراتژی مدیریت هزینهها مدنظر مدیران شرکتهای سیمانی برای رقابت در این بازار پیچیده و تنگاتنگ است. هزینه مواد اولیه، پرسنلی، انرژی مصرفی، توقفات و تعمیرات جزو هزینههای اصلی در این صنعت هستند. لزوم استفاده بهتر از منابع موجود و بهرهوری بالا، به شرکتها کمک میکند تا هزینهها را بهتر مدیریت کنند و قابلیت رقابتپذیری بالاتری داشته باشند.
در اغلب این مراحل نقش تجهیزات غیر قابل انکار است و عدم کارکرد درست هر یک از تجهیزات میتواند منجر به توقف اضطراری در آن واحد تولیدی شود. درنتیجه لزوم استفاده از روشهای صحیح و اصولی نگهداری و تعمیرات تجهیزات اهمیت ویژهای دارد. از طرفی اجرای اثربخش فعالیتهای نگهداری و تعمیرات بدون بهرهگیری از سیستمهای پیشرفته نگهداری و تعمیرات میسر نیست. حال این ارزش افزوده زمانی دوچندان میشود که این سیستمها در بستر نرم افزارهای ERP قرار گیرند و به شکل یکپارچه و آنلاین استفاده شوند. در سالهای اخیر، تکنولوژیهای جدید همانند رایانش ابری ، تکنولوژی موبایل، هوشمندی تجاری یادگیری ماشینی و اینترنت اشیا خود پیشرفتهای شگرفی در این بخش ایجاد کرده است.
نرم افزار نگهداری و تعمیرات همکاران سیستم با تمرکز بر نیازمندیهای مختلف صنایع و با بهرهبرداری از دانش روز دنیا، به عنوان راهکاری در بستر ERP علاوه بر دارا بودن ویژگیهای یک CMMS حرفهای و پوشش فرایندهای متنوع نگهداری و تعمیرات، با ارتباط با سایر سیستمهای راهکاران مانند تولید، انبار، تدارکات، جبران خدمات و سیستم مدیریت فرایندهای کسب و کار فرایار راهکاران، ارزشافزودهی زیادی را برای شرکتها به همراه دارد.
در ادامه به برخی از مهمترین مزایا و ویژگیهای نگهداری و تعمیرات راهکاران اشاره میکنیم. این راهکارها شرط لازم و نه کافی برای بهره برداری مناسب از تجهیزات است. بدیهی است که پارامترهای دیگری مانند نقش مدیریت، تکنولوژی، سازمان انجام کار، دانش تخصصی مهندسی و… در موفق بودن یک شرکت در استفاده بهینه از تجهیزات خود موثر است.
ساختار کارخانه را طبق استاندارد طراحی کنید.
طبق استاندارد ISO 14224 ، طراحی و پیادهسازی ساختار سلسله مراتبی در کارخانجات از بالاترین سطح کارخانه شامل واحدها، سیستمها، بخشها، مراکز تولیدی و خطوط تولید تا پایین ترین سطح تجهیزات، زیر تجهیزات و قطعات، بینشی مناسب به استفادهکنندگان سیستم نگهداری و تعمیرات میدهد. شناسایی و گروهبندی تجهیزات مشابه ، شناسایی محلهای نصب تجهیزات ، شناسنامه فنی تجهیزات و بارگذاری نقشهها و مستندات مهندسی و در نهایت سوابق جابجایی تجهیزات، همه آنچه است که تیمهای مهندسی هنگام انجام تعمیرات نیاز دارند و در صورت در دسترس بودن میتواند سرعت و کیفیت عملیات را بالا ببرد.
فعالیتهای پیشگیرانه را برنامهریزی، زمانبندی و اجرا کنید.
فلسفه اصلی PM انجام یک سری فعالیتهای از قبل برنامهریزی شده برای افزایش عمر مفید تجهیزات و کاهش احتمال خرابی آنها است.فعالیتهایی مانند تعویض روغن، تعویض زمانبندی شده قطعات، نظافت تجهیزات و بازرسیهای روزانه شامل تستهای عیب یابی در صورتی که به درستی انجام شوند، با صرف هزینهای کمتر منجر به جلوگیری از هزینههای بزرگتری شامل حوادث، توقف خطوط و تجهیزات، تعویض قطعات گران ، عدم تحویل به موقع سفارشها به مشتری خواهد شد.
پارامترهای مهم تجهیزات را پایش کنید
پارامترهای مهم تجهیزات را به شکل دورهای یا اتفاقی پایش کنید. با دریافت دادههایی مانند فشار، دما، ارتعاش و جریان از سنسورها یا ابزار دادهبرداری، همواره از تحت کنترل بودن این پارامترها اطمینان داشته باشید و هرگونه تغییر در رفتار تجهیزات را مشاهده کنید. بهاین ترتیب خواهید توانست قبل از وقوع خرابی تجهیز نسبت به رفع آن اقدام کنید.
با استفاده از موبایل کارایی خود را افزایش دهید
با گسترش روز افزون تکنولوژی و همهگیر شدن ابزارهای هوشمند، به ویژه موبایلهای هوشمند، صنایع نیز از این پیشرفت بی بهره نماندهاند. اعلام سریعتر خرابیها به تیمهای تعمیراتی، تسهیل در انجام دستور کارها و حذف کاغذ، دادهبرداری در خطوط و استفاده از انواع بارکد کارایی فرایندهای تعمیراتی را می تواند به حد قابل ملاحظه ای بهبود بخشد.
کارها را درست به جریان بیندازید و کاغذ بازی را حذف کنید
فعالیتهای نگهداری و تعمیراتی در شرکتهای کوچک، متوسط و بزرگ رویههای متفاوتی نسبت به یکدیگر دارند. اگر در کارخانههای کوچکتر، یک یا چند مهندس و تکنسین همهی فرایندهای مربوط به تجهیزات مانند تهیه شناسنامه فنی، دریافت گزارش خرابی، برنامهریزی سرویسهای پیشگیرانه و تهیه چک لیستها، اولویت بندی و زمانبندی کارها و در نهایت انجام کار را خود انجام می دهند، در کارخانهها و محیطهای صنعتی بزرگتر شرایط به شکلی دیگر است. تعدد گروههای کاری با تخصصهای گوناگون اعم از بهره بردار، گروههای برنامه ریزی تعمیرات، تیمهای مختلف مجری و بازرسین، تیمهای پایش وضعیت از یک طرف و پیچیده و حساس بودن تجهیزات از طرف دیگر نیاز به ساز و کارهای مطمئن و کارا را برای اعمال نظر و ارجاع کار به تیمها را مشخص میکند. با استفاده از موتور گردش کار، کارها را طبق فرایند استادارد سازمان خود به گردش بیندازید، کاغذها را حذف کنید و از فراموش شدن یا معطل ماندن کارها در کارتابل مدیران بپرهیزید.
کاهش هزینهها
موجودی قطعات را در سطح مناسب نگهداری کنید.
کنترل موجودی قطعات تعویضی و مصرفی همیشه به عنوان یکی از دغدغههای شرکتهاست. مازاد موجودی انبار، منجر به افزایش هزینههای انبارداری و کاهش نقدینگی و کمبود قطعات در زمان مورد خرابی تجهیزات، به افزایش زمان توقفات و افزایش هزینههای سفارشهای عجله ای خواهد شد. کنترل موجودی قطعات، مکانیزه کردن درخواست قطعات از انبار بر مبنای دستور کارهای فنی، سهولت در قابلیت پیگیری درخواستهای تامین قطعات از مزایای یک سیستم نگهداری و تعمیرات در بستر ERP است که علاوه بر کاهش خواب سرمایه ناشی از خریدهای غیر ضروری، امکان انجام فرایندهای پیچیده تری شامل ارزیابی تامین کنندگان قطعات، ارزیابی عمر قطعات هر تامین کننده و سفارش دهی خودکار قطعات طبق نیازمندی (یا الگوی مصرف) را پوشش می دهد.
مصرف انرژی را بهبود ببخشید.
تجهیزات سالم در کنار کنترلرهای انرژیهای الکتریکی و حرارتی انرژی کمتری هم مصرف میکنند و این به نوبه خود منجر به کاهش هزینههای شما خواهد شد. پس با برنامه ریزی و انجام درست فعالیتهای PM و CM تجهیزات را در وضعیت مناسب نگه دارید.
از بهای تمام شده دستور کار به راحتی آگاه باشید.
یکی از پارامترهای مهم در تصمیم گیری فعالیتهای نگهداری و تعمیرات، اطلاع از هزینههای انجام شده بر روی تجهیزات است. سیستمهای نگهداری و تعمیرات در بستر ERP این مزیت را دارند که با یکپارچگی با سایر سیستمها از جمله انبار، خرید و منابع انسانی، اطلاعات مورد نیاز را از آنها فراخوانی کنند. به همین دلیل در این سیستمها شما می توانید هزینه تعمیرات را به تفکیک این سه عنصر در سطح دستور کارها و تجهیزات شناسایی کنید و بر اساس این هزینهها در دورههای مختلف تصمیماتی از جمله خرید ماشین آلات جدید یا تعمیر ماشین آلات فعلی ، تغییر در سیکل سرویسهای PM با توجه به هزینه توقف، استفاده از روان کنندههای مختلف و تاثیر آن بر عملکرد تجهیزات را دقیق تر اتخاذ کنید.
شاخصهای کلیدی عملکرد را تحت کنترل داشته باشید.
نرمافزارهای نگهداری و تعمیرات در صورتی که به خوبی طراحی شده باشند، معمولا محلی برای ثبت و ذخیرهسازی انبوهی از اطلاعات تجهیزات کارخانه شما هستند. این اطلاعات در صورتی که به خوبی تجزیه و تحلیل و بازیابی شوند می توانند در تصمیمگیری به مدیران کمک زیادی کنند. در استانداردهای ISO 14224 و BS EN 15341 شاخصهای کلیدی عملکرد به طور مفصل توضیح داده شده است. داشبوردهای BI به شما کمک میکنند تا همواره شاخصهای کلیدی عملکرد همچون OEE، MTBF و … را در واحدهای تولیدی تحت کنترل داشته باشید.
از سوابق و تجربیات گذشته استفاده کنید.
بارها اتفاق افتاده است که خرابیهای مشابه در طی زمان بر روی تجهیزات اتفاق افتاده و مهندسین به دلیل عدم دستیابی به شیوهی حل خرابی در موارد گذشته قادر نتوانستهاند موضوع را در زمان مناسب و با هزینه معقول برطرف کنند. ثبت دقیق و صحیح خرابی تجهیز و شیوهی برطرف کردن آن خرابی و امکان دسترسی سریع رویداد باعث میشود که اولا تصمیمات درستی برای حل مسئله بگیرید ثانیا با زمان و انرژی کمتری تجهیز را به حالت عملیاتی بازگردانید.
دستور کارهای تعمیراتی را ایمن انجام دهید.
حوادث مربوط به تعمیرات یکی دغدغههای اصلی عملیاتی در هر شرکت است. طبق آمار 25-30% حوادث منجر به فوت در انگلستان مربوط به تعمیرات بوده است.به همین دلیل اینکه تعمیر تجهیز به سرعت انجام شود ولی بدون رعایت اصول ایمنی، می تواند منجر به حوادث جبران ناپذیر شود. عملیاتی مانند کار در ارتفاع، جوشکاری مخازن، حمل قطعات سنگین و … در صورتی که با مجوزهای لازم و طبق دستورالعملها انجام پذیرد از وقوع حوادث جبران ناپذیر جلوگیری خواهد کرد.
برای ممیزیهای دورهای آماده باشید.
در بررسی دورهای FDA در صنایع غذایی در آمریکا پنجمین مسئله بزرگ در این صنایع عدم انجام نگهداری و تعمیرات پیشگیرانه است. قبول نشدن در ممیزیهای دوره ای هزینههای بسیار بالایی برای سازمانها خواهد داشت. ممیزیهای مربوط به محیط زیست، ایمنی، الزامات غذا و دارو و… از طرف نهادهای قانونی انجام میشود و شرکتها باید اثبات کنند که الزامات ایمنی و دستورالعملهای پیشگیرانه تعمیراتی را انجام میدهند. سیستمهای نگهداری و تعمیرات با در دست داشتن لیست تجهیزات مستندات مربوط به آنها، فعالیتهای پیشگیرانه انجام شده، ریشه یابی خرابی و اقدامات اصلاحی و دریافت گزارشهای متعدد میتوانند بهراحتی به شما در اثبات این موارد به بازرسین ممیزی کمک کنند.
منابع:
-گزارش پژوهشی« بررسی صنعت سیمان در کشور» در چهل سالگی انقلاب؛(معاونت سیاسی اداره پژوهشهای سیاسی صدا و سیما)
– محافظت از تولید سیمان در اقتصاد کرونا زده (روزنامه دنیای اقتصاد)
www.asgco.com
www.civiltoday.com
www.statista.com
www.apics.org
www.sap.com
www.fiixsoftware.com