مالیات بر درآمد یکی از کلیدی‌ترین انواع مالیات است که اکثر قریب به اتفاق مشاغل، اشخاص حقیقی، کسب‌وکارها و شرکت‌ها را شامل می‌شود. تاریخچه این نوع مالیات به قرن 18 میلادی در آمریکا برمی‌گردد. زمانی که این کشور قصد داشت هزینه‌های سنگین مربوط به جنگ را تامین کند.
در این نوع مالیات دسته‌بندی‌های مختلفی برای اشخاص حقیقی و حقوقی وجود دارد که نرخ و درصد مالیات بر درآمد برای هر کدام از آنها ممکن است متفاوت باشد. خصوصا آنکه هر گروه خود جزئیات مفصلی دارد که باید به شکل جداگانه بررسی شود.
بنابراین نیاز است ابتدا با فلسفه این نوع مالیات و انواع آن آشنا شده تا براساس آن بتوان جایگاه و دسته‌بندی مربوط به کسب‌وکار خود را در انواع مالیات بر درآمد پیدا کرد. در این مقاله قصد داریم کلیات جامعی را در این خصوص شرح دهیم و در مقالات دیگر به تفصیل در مورد هر کدام از انواع آن صحبت می‌کنیم.
مالیات بر درآمد چیست و قانون در مورد آن چه می‌گوید؟
مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی و حقوقی توسط دولت‌ها وضع می‌شود. تمامی این اشخاص برحسب قانون وظیفه دارند که هر ساله درآمدهای خود را به نهادهای قانونی ارائه کنند. دولت نیز وظیفه دارد تا این مالیات را از آن بخش از درآمد قابل مالیات‌گیری؛ دریافت کند. نرخ آن به میزان درآمد قابل مالیات‌گیری اشخاص حقیقی و حقوقی بستگی دارد و متغیر است.
در واقع سازمان امور مالیاتی براساس فاکتورهای مختلفی از جمله میزان درآمد، شرایط مربوط به هر کدام از انواع گروه‌های مختلف، درصد خاصی را برای آنها در نظر گرفته که در ادامه به این گروه‌ها بیشتر اشاره می‌کنیم.
ناگفته نماند که در بسیاری از مواقع دولت‌ها برای تنظیم سیاست‌های رفاهی و کاهش فاصله طبقاتی بین دهک‌های مختلف جامعه، مالیات بر درآمد را به شکل تصاعدی در نظر می‌گیرند که با افزایش درآمد، درصد مالیات نیز افزایش پیدا می‌کند. اما قانون مالیات بر درآمد چه می‌گوید؟
در ابتدا باید اشاره کنیم که در یک دسته‌بندی کلی می‌توان مالیات را به دو بخش مالیات‌های مستقیم و غیرمستقیم بخش‌بندی کرد. مالیات بر درآمد در کنار مالیات بر دارایی دو بخش از مالیات‌های مستقیم هستند که هر کدام زیرمجموعه‌های خاص خود را دارند.
در قانون مالیات‌های مستقیم پنج باب اصلی وجود دارد که باب اول اشخاص مشمول مالیات را بیان می‌کند. باب دوم مربوط به مالیات بر دارایی است که خود شامل پنج فصل است. اما باب سوم از ق.م.م مربوط به مالیات بر درآمد است که 7 فصل مختلف دارد.
انواع مالیات بر درآمد چیست؟
این مالیات خود زیرشاخه‌هایی دارد که شامل مالیات بر درآمد املاک، کشاورزی، حقوق، مشاغل، اشخاص حقوقی، درآمد اتفاقی و در نهایت مالیات بر جمع درآمد ناشی از منابع مختلف است.
در میان انواع مختلف آن، مالیات بر درآمد املاک از اهمیت بیشتری برخوردار است که خود شامل چند زیرشاخه مرتبط دیگر بوده و در فصل اول باب سوم قانون مورد بررسی قرار گرفته است. در ادامه به هر کدام از این دسته‌بندی‌ها اشاره می‌کنیم.
مالیات بر درآمد املاک
اولین فصل از مالیات بر درآمد مربوط به املاک است که از ماده 52 تا ماده 80 ق.م.م را در بر می‌گیرد. بند یک ماده 1 ق.م.م بیان می‌کند که «کلیه مالکین اعم از اشخاص حقیقی یا حقوقی نسبت به اموال یا املاک خود واقع در ایران طبق مقررات باب دوم» مشمول پرداخت مالیات هستند.
اولین ماده از هر فصل قانون معمولا ماده پایه محسوب می‌شود که در اینجا همان ماده 52 است. این ماده بیان می‌کند که «درآمد شخص حقیقی یا حقوقی ناشی از واگذاری حقوق خود نسبت به املاک واقع در ایران پس از کسر معافیت‌های مقرر در این قانون مشمول مالیات بر درآمد املاک می‌باشد.»
اما مالیات بر درآمد املاک خود شامل چند زیرشاخه دیگر نیز است که یکی از آنها مالیات بر درآمد اجاره املاک است. یعنی زمانی که شما ملکی را اجاره داده‌اید و از این راه کسب درآمد می‌کنید؛ پس باید مالیات آن را پرداخت کنید. این موضوع در ماده 53 و 54 ق.م.م مورد اشاره قرار گرفته است.
ماده 59 ق.م.م نیز به مالیات نقل و انتقال املاک اشاره دارد. یعنی زمانی که شما ملکی را به فروش می‌رسانید؛ باید مالیات مربوط به آن را پرداخت کنید.
یکی دیگر از انواع آن؛ مالیات بر درآمد املاک سرقفلی است. در واقع شما به هنگام فروش این نوع املاک، علاوه بر مالیات نقل و انتقال باید مالیات مربوط به سرقفلی را نیز پرداخت کنید.
ماده 77 ق.م.م به یکی دیگر از انواع مالیات بر درآمد املاک اشاره دارد که اصطلاحا به آن مالیات بساز بفروش نیز گفته می‌شود. یعنی اگر شما ملکی را بسازید و به فروش برسانید باید مالیات آن را پرداخت کنید.
مالیات بر درآمد کشاورزی
اما دومین فصل از باب سوم مربوط به مالیات درآمد کشاورزی است که در ماده 81 ق.م.م به آن اشاره شده است. این ماده بیان می‌کند که «درآمد حاصل از کلیه فعالیت‌های کشاورزی، دامپروری، دامداری، پرورش ماهی، زنبور عسل، پرورش طیور، صیادی، ماهی‌گیری، نوغان داری، احیای مراتع، جنگل‌ها، باغات و اشجار از مالیات معاف است.»
نکته مهم این است که این ماده برای اشخاص حقیقی معافیت مالیاتی در نظر گرفته است. این در حالی است که اشخاص حقوقی مشمول مالیات نرخ صفر هستند.
در واقع اگر شما به شکل حقیقی فعالیت کشاورزی دارید از پرداخت مالیات معاف هستید و نیازی به تسلیم اظهارنامه و دفاتر قانونی ندارید. اما اگر شرکت شما فعالیت کشاورزی انجام دهد، مشمول نرخ صفر است. یعنی باز هم نیازی به پرداخت مالیات نیست. اما باید تکالیف قانونی خود از قبیل تشکیل پرونده مالیاتی، تسلیم اظهارنامه، ارائه دفاتر و اسناد و مدارک را انجام دهید.
مالیات بر درآمد حقوق
اما فصل سوم باب سوم ق.م.م مربوط به مالیات بر درآمد حقوق است که براساس آن حقوق‌بگیران باید مالیات خود را پرداخت کنند. این فصل از ماده 82 آغاز و تا ماده 92 ق.م.م ادامه دارد.
ماده 82 که مهم‌ترین ماده نیز محسوب می‌شود؛ بیان می‌کند «درآمدی که شخص حقیقی در خدمت شخص دیگر (اعم از حقیقی یا حقوقی) در قبال تسلیم نیروی کار خود بابت اشتغال در ایران بر حسب مدت یا کار انجام یافته به طور نقد یا غیر نقد تحصیل می‌کند، مشمول مالیات بر حقوق است.» البته وظیفه کسر و پرداخت آن با کارفرما است. به همین علت حقوق‌بگیران اطلاعی از زمان کسر و پرداخت این نوع مالیات ندارند.
مالیات بر درآمد مشاغل
فصل چهارم مربوط به مالیات بر درآمد مشاغل است که تمام مشاغل و اشخاص حقیقی که در ایران کار می‌کنند را شامل می‌شود. این موضوع از ماده 93 شروع و تا ماده 104 ق.م.م ادامه دارد.
ماده 93 اشاره می‌کند «درآمدی که اشخاص حقیقی از طریق اشتغال به مشاغل یا به عناوین دیگر غیر از موارد مذکور در سایر فصل‌های این قانون در ایران تحصیل کند، پس از کسر معافیت‌های مقرر در این قانون مشمول مالیات بر درآمد مشاغل می‌باشد.»
در واقع شما به عنوان فرد حقیقی که وکیل، پزشک، مغازه‌دار یا هر شغل دیگر دارید، براساس ماده 93 ق.م.م باید مالیات بر درآمد خود را پرداخت کنید. ماده 103 همین فصل به مالیات بر درآمد وکلای دادگستری و افرادی که در محاکم اختصاصی وکالت می‌کنند، اشاره کرده است.
برای این نوع از مالیات بر درآمد گروه‌های شغلی و دسته‌بندی‌های مختلفی در نظر گرفته شده که نرخ هر کدام از آنها متفاوت است.
مالیات بر درآمد شرکت‌ها و اشخاص حقوقی
فصل پنجم باب سوم در مورد مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی صحبت می‌کند که اولین ماده آن ماده 105 است که اتفاقا برای شرکت‌ها ماده قانونی مهمی محسوب می‌شود.
براساس این ماده چنانچه شرکت‌ها و اشخاص حقوقی سودی داشته باشند؛ باید 25 درصد آن را به عنوان مالیات پرداخت کنند. این فصل از ماده 105 شروع شده و تا ماده 118 ادامه دارد.
مالیات بر درآمد اتفاقی
فصل ششم مربوط به مالیات بر درآمد اتفاقی است که از ماده 119 شروع شده و تا ماده 128 ق.م.م ادامه دارد. براساس ماده 119 «درآمد نقدی یا غیرنقدی که شخص حقیقی یا حقوقی به شکل بلاعوض یا از طریق معاملات مهاباتی یا به عنوان جایزه یا هر عنوان دیگر از این قبیل تحصیل می‌نماید، مشمول مالیات اتفاقی به نرخ مقرر در ماده 131 این قانون خواهد بود» که به شکل پلکانی است.
مالیات بر درآمد چند درصد است و نحوه محاسبه آن چگونه است؟
این موضوع برای بسیاری از مودیان محل سوال است. در پاسخ باید گفت که درصد مالیات بر درآمد یک نرخ ثابت و یکسان نیست. چرا که براساس انواع دسته‌بندی که بیان شد برای هر گروه متفاوت است.
اما فصل هفتم که ماده 131 آن بسیار مهم است؛ نرخ‌های مختلف مربوط به مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی، اتفاقی و سایر نرخ‌ها را بیان می‌کند. نرخ مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی در ماده 105 به میزان 25 درصد مشخص شده است.
ماده 131 نیز به مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی اشاره دارد که به شکل پلکانی نرخ‌های جداگانه‌ای را در نظر گرفته است. به نحوی که تا 50 میلیون تومان به نرخ 15 درصد، از 50 میلیون تا یک میلیارد تومان به نرخ 20 درصد و بالاتر از آن به نرخ 25 درصد مشمول مالیات هستند.
جمع‌بندی
در این مقاله در مورد تعریف، انواع آن، درصد و نحوه محاسبه مالیات بر درآمد صحبت کردیم. بهتر است تقسیم‌بندی‌های مالیات بر درآمد را براساس قانون در نظر گرفته و پیش بروید.
برخی اوقات مشاهده می‌شود که در برخی منابع غیرمعتبر دسته‌بندی‌ها یا اصطلاحاتی بیان می‌شود که نادرست است. در سایت سازمان امور مالیاتی می‌توان به این دسته‌بندی‌ها دسترسی داشته باشید که ما در اینجا به باب سوم آن اشاره کردیم.
از آنجا که مباحث مالی و مالیاتی در حیطه اجرا پیچیدگی‌های خاص خود را داشته و به دقت بالایی نیاز دارد، بنابراین استفاده از تجارب مشاوران مالی در کنار به‌کارگیری راهکارهای نرم‌افزاری مناسب لازم و ضروری است.
همکاران سیستم از جمله شرکت‌های پیشگام در ارائه راهکارهای نرم‌افزاری است که نرم‌افزارهای مالی خود را در دو نسخه ابری و غیر ابری عرضه کرده است.
نرم افزار حسابداری آنلاین یا ابری به کسب‌وکارها کمک می‌کند تا صرفا بر مبنای میزان استفاده‌ای که از نرم‌افزار دارند هزینه پرداخت کنند. ضمن آنکه دسترسی به نرم‌افزار در بستر وب و از راه دور امکان‌پذیر بوده و نیازی به خرید تجهیزات و ایجاد زیرساخت گران‌قیمت نیست.
در پایان باید گفته شود، چنانچه در مورد بحث مالیات بر درآمد سوالی دارید، در بخش نظرات این مقاله مطرح کنید تا کارشناسان ما در اسرع وقت به آن پاسخ دهند.