معافیت مالیاتی معمولا یکی از سخت‌ترین و پیچیده‌ترین مباحث مالیاتی است. طبق گزارش شورای عالی مالیاتی، بیشترین دعاوی و پرونده‌ها در این شورا مربوط به معافیت مالیاتی و مباحث مختلف آن است. برای نمونه بسیاری از مودیان ادعا دارند که از معافیت مالیاتی برخوردار هستند، اما این حق برای آنها لحاظ نشده است.
معافیت مالیاتی در عمل پیچیدگی‌های خاص خود را دارد. خصوصا آنکه این موضوع دارای شباهت‌هایی نیز با نرخ صفر مالیاتی است. از این رو برای بسیاری از مودیان سوال است که چه کسانی از مالیات معاف هستند و تفاوت آن با نرخ صفر مالیاتی چیست؟ در این مقاله با ما همراه باشید تا به این پرسش‌ها پاسخ دهیم.
معافیت مالیاتی چیست؟
در یک تعریف آکادمیک می‌توان معافیت مالیاتی را خروج قانونی برخی از منابع درآمدی و سرمایه‌ای از شمول پرداخت موقت و غیردائمی مالیات دانست که معمولا ابزاری برای اعمال سیاست‌های حمایتی دولت نیز محسوب می‌شود. اگر بخواهیم یک دسته‌بندی از قانون مالیات‌های مستقیم داشته باشیم، می‌توان آن را به دو دسته مالیات بر درآمد و مالیات بر دارایی تقسیم‌بندی کرد.
نکته مهم آن است که اساسا ما هیچ معافیتی را به شکل دائم نداریم. برای نمونه ممکن است برخی از منابع درآمدی مانند مالیات بر درآمد املاک، مشاغل یا اشخاص حقوقی به شکل موقت از پرداخت مالیات معاف باشند. اما امکان دارد قانون‌گذار بعد از مدتی بنا به هر دلیلی این معافیت‌ها را لغو کند.
دلیل اصلی اعطای معافیت مالیاتی؛ حمایت از کسب‌وکارهای مختلف است. بنابراین اگر برخی از شرکت‌ها و کسب‌وکارها از پرداخت مالیات معاف هستند؛ در واقع در اصل برای حمایت و رونق آنها است.
نرخ صفر چه تفاوتی با معافیت مالیاتی دارد؟
ابتدا باید بدانیم که نرخ صفر مالیاتی چیست. در ماده 119 قانون برنامه پنجم توسعه قانون‌گذار سیاستی را تحت عنوان نرخ صفر به جای معافیت مالیاتی به کار برد.
در همین زمینه ماده 132 قانون مالیات‌های مستقیم می‌گوید مالیات با نرخ صفر روشی است که مودیان مشمول آن ملکف به تسلیم اظهارنامه، دفاتر قانونی و اسناد و مدارک حسابداری حسب مورد برای درآمدهای خود به ترتیبی که سازمان امور مالیاتی عنوان می‌کند؛ هستند.
در ادامه همین ماده قانونی بیان می‌کند که اتفاقا سازمان امور مالیاتی به اسناد و دفاتر این مودیان رسیدگی کرده و حتی درآمد مشمول مالیات آنها را نیز مشخص می‌کند؛ اما به جای ضرب در 25 درصد در صفر درصد ضرب می‌کند.
اینجا این سوال ایجاد می‌شود که چرا باید سازمان امور مالیاتی این فرایندها و فعالیت‌ها را انجام دهد و در آخر مالیات را با نرخ صفر محاسبه کند؟
در پاسخ باید گفت این کار دلایلی دارد که با یک مثال به آن پاسخ می‌دهیم. فرض کنید شرکتی که در مناطق آزاد فعالیت می‌کند؛ به جای نرخ صفر معاف از مالیات باشد. مودیانی که معاف از مالیات هستند، اساسا تکالیف مالیاتی خاصی مانند ارائه اظهارنامه به سازمان امور مالیاتی ندارند.
حال فرض کنید که شرکتی از تهران با این شرکت که در مناطق آزاد فعالیت می‌کند؛ وارد معامله شود و کاملا اطلاع دارد که این شرکت نیز تکالیف مالیاتی خاصی انجام نمی‌دهد و سازمان امور مالیاتی را از موضوع خاصی مطلع نمی‌کند. در اینجا شرکت مستقر در تهران نیز می‌تواند این موضوع را از سازمان پنهان کند و در اینجا به راحتی فرار مالیاتی رخ می‌دهد.
تبصره یک ماده 146 مکرر ق.م.م اینطور بیان می‌کند که شرط برخورداری از نرخ صفر و هرگونه معافیت یا مشوق مالیاتی؛ ارائه اظهارنامه مالیاتی، دفاتر یا اسناد و مدارک در موئد مقرر در این قانون یا سایر قوانین است.
چه کسانی معاف از مالیات هستند؟
ما معمولا چهار مورد معافیت مالیاتی داریم. این موارد هیچ‌گونه تکلیف مالیاتی ندارند. یعنی نه نیاز به ثبت‌نام داشته و نه نیاز به دفاتر و اظهارنامه مالیاتی دارند.
سود سپرده‌ی بانکی اشخاص حقیقی: این اشخاص نه تکلیف خاصی دارند و نه نیاز به پرداخت مالیات دارند. در همین زمینه ماده 145 ق.م.م مستقیم سود دریافتی به هر عنوان در چند مورد را معاف از مالیات دانسته است.
کشاورزی و فعالیت‌های مرتبط: ماده 81 ق.م.م بیان می‌کند که «درآمد حاصل از کلیه فعالیت‌های کشاورزی، دامپروری، دامداری، پرورش ماهی و زنبور عسل و پرورش طیور، صیادی و ماهی‌گیری، نوغان‌داری، احیای مراتع و جنگل‌ها، باغات اشجار از هر قبیل و نخیلات از پرداخت مالیات معاف می‌باشد.»
املاک مسکونی: تبصره 11 ماده 53 ق.م.م به بحث معافیت درآمد ناشی از اجاره املاک مسکونی اشاره می‌کند. بر این اساس فرض کنید فردی در تهران ملک مسکونی دارد. در شهر تهران تا متراژ 150 متر از مالیات معاف است و این مقدار برای کلان‌شهرها 200 متر است. البته این داستان برای اشخاص حقیقی است و نه اشخاص حقوقی.
امور خیریه: ماده 139 ق.م.م بندهای الف تا ز به معافیت مالیاتی کمک‌های خیریه اشاره می‌کند که براساس آن موقوفات، نذورات، کمک به مساجد و هلال احمر و بسیاری از موارد دیگر از این قبیل معاف از مالیات هستند.
با این اوصاف براساس قوانین این چهار مورد از مالیات معاف هستند و تکلیفی نیز ندارند. بنابراین هر کجا غیر از این چند مورد گفته شد که شخصی از مالیات معاف است، بدانید که مربوط به نرخ صفر مالیاتی است.
برای نمونه بسیاری به اشتباه تصور می‌کنند که شرکت‌های مستقر در مناطق آزاد از مالیات معاف هستند. این در حالی است که مالیات آنها نرخ صفر است. اشخاصی که مشمول نرخ صفر هستند باید تکلیف مالیاتی انجام دهند. در غیر اینصورت مشمول پرداخت مالیات و جریمه هستند.
در همین راستا می‌توان به فدراسیون‌های ورزشی اشاره کرد. ماده 3 آیین‌نامه ماده 134 ق.م.م اتفاقا به همین موضوع اشاره می‌کند. بسیاری از کسب‌وکارها به علت اشتباه دانستن این دو موضوع مشمول پرداخت جریمه‌های سنگین شده‌اند. در همین زمینه می‌توان به موسسات علمی و فرهنگی، شرکت‌های دانش‌بنیان و مواردی از این قبیل اشاره کرد.
جمع‌بندی
در این مقاله به این سوالات پاسخ دادیم اساسا معافیت مالیاتی چیست؛ چه کسانی از مالیات معاف هستند و تفاوت بین معافیت مالیاتی با نرخ صفر مالیاتی چیست. استفاده از مدیران و حسابداران خبره در کنار به‌کارگیری راه‌حل‌های نرم‌افزاری مناسب به شما کمک می‌کند تا از معافیت‌ها و مشوق‌های مربوطه در قانون به خوبی استفاده کنید.
همکاران سیستم به عنوان یکی از شرکت‌های پیش‌رو در زمینه ارائه نرم‌افزارهای مالی؛ نرم‌افزارهای حسابداری خود را در دو نسخه نرم افزار حسابداری آنلاین و ابری در کنار نسخه غیر ابری به کسب‌وکارها عرضه کرده است که شما نیز می‌توانید از آنها در کسب‌وکار خود استفاده کنید.