تنظیم و ارسال اظهارنامه مالیاتی یا همان اظهارنامه عملکرد همواره یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌های مدیران واحد مالی یک شرکت و حسابداران است. اهمیت این موضوع از این جهت اهمیت دوچندان پیدا می‌کند که هر ساله ممکن است تغییراتی در برخی رویه‌ها و قوانین مربوط به ارسال اظهارنامه مالیاتی تغییر کند.
بحث دیگر در مورد الزاماتی است که نهادهای نظارتی مانند سازمان امور مالیاتی در خصوص ارسال اظهارنامه در زمان مقرر دارند. عدم توجه به این الزامات باعث ایجاد مشکلاتی از قبیل جرائم سنگین مالیاتی، محروم شدن از برخی معافیت‌ها و مواردی از این قبیل می‌شود که ممکن است حتی حیات یک کسب‌وکار را با خطر نابودی روبرو کند.
با توجه به این نکات، در این مقاله قصد داریم تا نکات مهم اظهارنامه مالیاتی اشخاص حقیقی و حقوقی را برای شما به تفصیل بیان کنیم. اینکه اظهارنامه مالیاتی چیست و شامل چه کسانی می‌شود، موعد مقرر تسلیم اظهارنامه مالیاتی چه زمانی است و مهم‌ترین نکات در ارسال اظهارنامه عملکرد چیست؟
اظهارنامه مالیاتی چیست و چه کارکردی دارد؟
ماده یک آیین‌نامه ماده 95 قانون مالیات‌های مستقیم به شماره 230761 مورخ 12/04/94 که به آیین‌نامه تحریر دفاتر مشهور است؛ اظهارنامه مالیاتی را تعریف کرده است.
براساس این ماده: «اظهارنامه مالیاتی فرمی است به منظور اظهار درآمدها، هزینه‌ها، دارایی‌ها، بدهی‌ها، سرمایه، معافیت‌ها، درآمد مشمول مالیات، مالیات، بخشودگی مالیاتی و همچنین اطلاعات هویتی و مکانی حسب مورد که برای صاحبان مشاغل و اشخاص حقوقی موضوع قانون مالیات‌های مستقیم، بر حسب نوع و حجم فعالیت اشخاص مذکور مطابق نمونه‌هایی که توسط سازمان، تهیه و اعلام می‌شود.»
به طور خلاصه این تعریف شامل دو بخش مختلف می‌شود که یکی اطلاعات هویتی و مکانی مودیان و دیگری صورت‌های مالی آنهاست که شامل ترازنامه و صورت سود و زیان و سایر موارد است.
در واقع اظهارنامه مالیاتی فرایند یک ساله واحد مالی یک شرکت است که در نهایت به اظهارنامه ختم می‌شود. یعنی وظایف یک حسابدار در تنظیم و تحویل اظهارنامه مالیاتی این است که آنها باید ثبت‌ها و سندهای شرکت خود را بزنند و به ترازنامه و صورت سود و زیان برسند. نهایتا در اظهارنامه باید عدد پر کنند که همان خروجی یک ساله واحد مالی است.
اظهارنامه مالیاتی شامل چه کسانی می‌شود؟
یکی از سوالات پرتکرار افراد این است که چه کسانی باید اظهارنامه مالیاتی پر کنند؟ در پاسخ باید گفت تمام اشخاص حقیقی و حقوقی مطابق با ماده یک قانون مالیات‌های مستقیم که در کشور در حال کسب درآمد هستند؛ مکلف هستند درآمدهای خود را در اظهارنامه اعلام و مالیات‌ها را براساس خوداظهاری پرداخت کنند.
برای نمونه فرض کنید فردی مغازه فروش موبایل دارد. این فرد ملکف است که مثلا برای سال 1399 به سازمان امور مالیاتی یک اظهارنامه ارائه دهد و در آن اعلام کند در سال 99 مثلا یک میلیارد تومان فروش داشته، 400 میلیون هزینه و در نهایت 200 میلیون تومان سود کرده است.
مالیات وی براساس نرخ ماده 131 قانون مالیات‌های مستقیم به شکل پلکانی محاسبه می‌شود. بنابراین یک شخص حقیقی موظف است برای یک سال مالی خود اظهارنامه مالیاتی ارسال کند.
روش‌های ارسال و ثبت اظهارنامه مالیاتی چگونه است؟
براساس ماده 4 آیین‌نامه ماده یک قانون مالیات‌های مستقیم مودیان موضوع این آیین‌نامه مکلف هستند که اظهارنامه خود را برای هر سال مالیاتی به شکل انفرادی یا مشارکت در موعد مقرر قانونی و به شکل الکترونیکی از طریق درگا‌ه‌های الکترونیکی سازمان تسلیم کنند.
البته در اینجا یک تبصره نیز وجود دارد و آن این است که تسلیم اظهارنامه در اجرای ماده 178 قانون مورد پذیرش است. یعنی چنانچه به هر دلیلی نتوانیم اظهارنامه خود را به شکل الکترونیکی ارسال کنیم، می‌توان اظهارنامه را چاپ و بهشکل فیزیکی تکمیل کرد و سپس به اداره پست تحویل داد. تاریخ تحویل به اداره پست به منزله تاریخ ارسال اظهارنامه به سازمان امور مالیاتی است.
اما پیشنهاد می‌شود که مودیان از انجام این کار خودداری کنند. چرا که ممکن است به علت برخی اشتباهات سهوی درگیر مشکلات پیچیده‌ای شوند. برای نمونه ممکن است که بنا به دلایل سهوی تاریخ ارسال اظهارنامه به اداره پست به اشتباه بر روی آن درج شود. در این صورت مالیات به شکل علی‌الراس محاسبه و در نظر گرفته می‌شود.
بنابراین پیشنهاد می‌شود که ارسال اظهارنامه به شکل الکترونیکی و از طریق وب‌سایت tax.gov.ir انجام شود.
مهلت و زمان تسلیم اظهارنامه مالیاتی اشخاص حقیقی و حقوقی چه زمانی است؟
ماده 110 قانون مالیات‌های مستقیم می‌گوید: «اشخاص حقوقی مکلف‌اند اظهارنامه و ترازنامه و حساب سود و زیان متکی به دفاتر و اسناد و مدارک خود را حداکثر تا چهار ماه پس از سال مالیاتی همراه با فهرست هویت شرکا و سهامداران و حسب مورد میزان سهم‌الشرکه یا تعداد سهام و نشانی هر یک از آنها را به اداره امور مالیاتی که محل فعالیت اصلی شخص حقوقی در آن واقع است تسلیم و مالیات متعلق را پرداخت نمایند.»
در اینجا قانون اشاره‌ای به پایان تیر ماه نمی‌کند و تا چهار ماه پس از پایان سال مالیاتی را ذکر می‌کند. برخی از مودیان از تفاوت سال مالی و مالیاتی اطلاعی ندارند که در ادامه به آنها اشاره کوتاهی می‌کنیم.
منظور از سال مالی و مالیاتی برای اشخاص حقیقی و حقوقی چیست؟
ماده 155 قانون مالیات‌های مستقیم فرق این دو را ذکر می‌کند که براساس آن سال مالیاتی همان سال شمسی است که از اول فروردین تا 29 اسفند را شامل می‌شود. سال اشخاص حقیقی الزاما همان سال مالیاتی است که به آن اشاره شد. اما در همین ماده 155 اشاره می‌کند که مطابق با اساسنامه اشخاص حقوقی ممکن است سال مالی با سال مالیاتی آنها الزاما یکی نباشد.
برای نمونه ممکن است مجموعه‌ای در ایران شعبه یک شرکت خارجی باشد و باید سال مالی خود را متناسب با آن شرکت تنظیم کند. در این حالت ممکن است سال مالی شرکت خارجی مطابق با سال مالیاتی ایران نباشد.
به نحوی که سال مالی شرکت از ماه‌های دیگری شروع و خاتمه یابد که به این شرکت‌ها اصطلاحا شرکت‌های میانسالی می‌گویند. بنابراین این شرکت‌ها موظف هستند تا چهار ماه پس از پایان سال مالی اظهارنامه خود را ارسال کنند که الزاما ممکن است تیرماه نباشد.
اما در خصوص اشخاص حقیقی ماده 100 قانون مالیات‌های مستقیم مهلت قانونی برای ارسال اظهارنامه اشخاص حقیقی را تا پایان خرداد ماه در نظر گرفته است. چرا که سال اشخاص حقیقی همان سال مالیاتی یا شمسی است.
انواع اظهارنامه مالیاتی کدامند؟
چند نوع دسته‌بندی برای اظهارنامه داریم که یکی از آنها انواع اظهارنامه است که در بالا به آن اشاره شد. یعنی اظهارنامه مالیاتی عملکرد، ارزش افزوده، ارث، املاک و مابقی موارد. اظهارنامه عملکرد که اصلی‌ترین اظهارنامه محسوب می‌شود در یک دسته‌بندی خود شامل حقیقی و حقوقی است.
انواع اظهارنامه عملکرد (اصلی، الحاقی و اصلاحی) و تفاوت آنها چیست؟
سه نوع اظهارنامه عملکرد داریم که اولین آن همان اظهارنامه اصلی است. یعنی همان اظهارنامه‌ای که در موعد مقرر ارسال می‌شود. اما یک نوع اظهارنامه دیگر داریم که به آن اظهارنامه الحاقی یا جایگزین می‌گویند که در واقع آخرین اظهارنامه ارسالی در موعد مقرر است.
یعنی ممکن است مدتی بعد از ارسال اظهارنامه بخواهیم برخی اصلاحات را بر روی آن اعمال کنیم. اما نوع دیگری از اظهارنامه داریم که به آن اظهارنامه اصلاحی می‌گویند که ماده 226 قانون مالیات‌های مستقیم به آن اشاره می‌کند.
تبصره همین ماده می‌گوید: «به مودیان مالیاتی اجازه داده می‌شود در صورتی که به نحوی از انحاء در اظهارنامه یا ترازنامه یا حساب سود و زیان تسلیمی از نظر محاسبه اشتباهی شده باشد، با ارائه مدارک لازم ظرف یک ماه از تاریخ انقضای مهلت تسلیم اظهارنامه نسبت به رفع اشتباه اقدام و اظهارنامه یا ترازنامه یا حساب سود و زیان اصلاحی را حسب مورد تسلیم نماید و در هر حال تاریخ تسلیم اظهارنامه مودی تاریخ تسلیم اظهارنامه اول است.»
با این حال؛ توصیه اکید ما به مودیان مالیاتی این است که از ارسال اظهارنامه اصلاحی به سازمان خودداری کنند. چرا که در بخشنامه 20012319 مورخ 7/07/92 دو شرط مهم را برای قبول این نوع اظهارنامه در نظر گرفته است. شرط اول تغییر طبقه‌بندی حساب‌ها و شرط دوم اشتباه در محاسبات است.
یعنی صرفا اگر اظهارنامه دارای یک یا دو مورد از این شروط بود پذیرفته و در غیر اینصورت رد می‌شود. در مورد اشتباه در طبقه‌بندی برای نمونه ممکن است طبقه‌بندی دارایی‌های ثابت یا جاری را ممکن است اشتباه زده باشند که اساسا این موارد تبعات خاصی نیز در پی ندارد.
در مورد اشتباه در محاسبات نیز باید گفت این مسئله مربوط به زمانی بود که اظهارنامه به شکل فیزیکی تکمیل شد. اما در حال حاضر در صورت اشتباه در محاسبات؛ اساسا امکان ارسال اظهارنامه وجود ندارد و باید آن را برطرف کرد. بنابراین خود به خود این مسئله نیز موضوعیتی ندارد.
تصور برخی از مودیان این است که با افزایش یا کاهش مبلغ می‌توانند اظهارنامه اصلاحی به سازمان ارسال کنند که این تصور کاملا اشتباه است. معمولا ارسال اظهارنامه اصلاحی تبعات سنگینی برای مودیان در پی دارد. از این رو باید تلاش کنند که همان اظهارنامه اول را به درستی ارسال کنند.
در زمینه اشتباه در محاسبات،بخشنامه‌ای با شماره 2009326 مورخ 3/03/93 تحت عنوان نحوه «اقدام ادارات امور مالیاتی در موارد اشتباه سهوی مودیان در سقف مبالغ برخی از اقلام اظهارنامه مالیاتی» وجود دارد. براساس این بخشنامه در صورت اشتباه محاسباتی مودیان، باید اقدامات بسیار پیچیده‌ای را برای اصلاح انجام دهند که کار را بسیار سخت می‌کند.
در این بخشنامه ذکر شده که چنانچه مودیان حساب درآمد و هزینه را بیش از مبلغ واقعی ابراز کردند؛ ابتدا ماموران مالیاتی باید رسیدگی کنند و در صورت احراز اشتباه محاسباتی توسط آنها، در ادامه موضوع را به رئیس اداره مالیاتی یا همان ممیز کل ارجاع می‌دهند.
بعد از بررسی ممیز کل، سپس پرونده به کمیته‌ای متشکل از چندین نفر از جمله معاون اداره، نماینده داداستانی و انتظامی مالیاتی، مسئول حراست اداره کل و ممیز کل سپرده می‌شود. یعد از بررسی کمیته و در صورت احراز اشتباه سهوی توسط مودیان؛ موضوع را به اداره کل امور مالیاتی ابلاغ می‌کنند. بنابراین عملا با یک هفت‌خوان رستم در اینجا روبرو هستیم که چندین مرحله دارد.
اظهارنامه مالیات بر درآمد اجاره چگونه است؟
بسیاری از اشخاص حقیقی و حقوقی این سوال را دارند که اگر ملکی را اجاره دهند؛ آیا باید برای آن اظهارنامه ارسال کنند یا خیر؟ در جواب باید گفت بله در 99 درصد از موارد باید اظهارنامه ارسال کنیم.
فقط یک اشتثنایی در این زمینه وجود دارد که تبصره 11 ماده 53 قانون مالیات‌های مستقیم اینگونه به آن اشاره می‌کند که اگر شخص حقیقی در تهران یک ملک مسکونی داشته باشد؛ تا 150 متر مشمول معافیت مالیاتی می‌شود و نیازی به ارسال اظهارنامه نیز ندارد.
این موضوع در شهرهای غیر از تهران به میزان 200 متر است. اما در سایر موارد باید اظهارنامه ارسال شود. برای نمونه فرض کنید فردی ملک تجاری یا اداری دارد و اجاره دریافت می‌کند؛ این شخص باید اظهارنامه مالیات بر درآمد اجاره ارسال کند. مهلت این ارسال این اظهارنامه تا آخر تیر ماه است
اظهارنامه مالیاتی شرکت‌های بدون فعالیت چگونه است؟
بسیاری از مودیان این سوال را مطرح می‌کنند که من ما یک شرکت داریم و در یک سال اول هیچ فعالیتی نداشته‌ایم، آیا حتما باید اظهارنامه ارسال کنیم؟ در جواب باید گفت که الزامی برای ارائه اظهارنامه در این حالت وجود ندارد. اما تجارب مختلف به ما می‌گوید بهتر است در این حالت یک اظهارنامه به اصطلاح صفر به سازمان ارسال کرد.
در اینگونه اظهارنامه باید اطلاعات هویتی درج شود، صورت سود و زیان را صفر بزنیم و ترازنامه را مطابق وضعیتی که داریم اعلام کنیم. چرا که قاعدتا ترازنامه صفر نمی‌شود. چون زمانی که ما شرکت را تاسیس کردیم قطعا یک مبلغ هر اندازه کم را هم به عنوان سرمایه اعلام کرده‌ایم.
بنابراین اگر موجودی حساب بانکی یا سرمایه داریم؛ باید در اظهارنامه درج شود. اما به اظهارنامه‌ای که صورت سود و زیان آن صفر است اصطلاحا اظهارنامه صفر می‌گویند. در این حالت علاوه بر ارسال اظهارنامه صفر پیشنهاد می‌شود که یک نامه عدم فعالیت هم ارسال کنند. ارسال نامه عدم فعالیت اشخاص حقوقی در این خصوص کم شایانی به آنها می‌کند.
منظور از درصد فعالیت در اظهارنامه مالیاتی چیست؟
در مورد بحث درصد فعالیت در اظهارنامه مالیاتی باید به موضوعی به نام اینتا کد اشاره کرد که براساس آن هر مودی باید فعالیت خود را به سازمان امور مالیاتی اعلام کند. برای نمونه ممکن است فردی صرفا فروشنده تجهیزات پزشکی است. در این حالت صددرصد فعالیت وی مربوط به تجهیزات پزشکی است.
اما برخی اوقات نیز امکان دارد چنین فردی فعالیت‌های دیگری نیز انجام دهد که باید درصد این فعالیت‌ها از هم تفکیک شود. حال سوال این است که این درصدها چه کارکردی دارد؟ در پاسخ باید گفت هنگامی که سازمان امور مالیاتی با استفاده از ضرایب مالیاتی به دنبال محاسبه میزان مالیات شخص مورد نظر است؛ به این فعالیت‌ها توجه می‌کند.
نکات مهم اظهارنامه مالیاتی اشخاص حقیقی و حقوقی
نکته اول: مطابق تبصره 2 ماده 210 قانون مالیات‌های مستقیم هر آنچه مودیان در اظهارنامه خود ابراز کنند؛ قطعی تلقی می‌شود. متاسفانه گاهی اوقات مشاهده می‌کنیم که مودیان برای ارسال اظهارنامه به کافی‌نت‌ها مراجعه می‌کنند و اشتباهاتی رخ می‌دهد یا آنکه خودشان اشتباه یک صفر را مثلا به میزان فروش اضافه می‌کنند. بنابراین باید بسیار با دقت نسبت به تکمیل و ارسال اظهارنامه اقدام کنند.
نکته دوم: اشخاص حقیقی مطابق ماده 137 قانون مالیات‌های مستقیم می‌توانند هزینه‌های درمانی خود، همسر، فرزندان و افراد تحت تکفل خود را در اظهارنامه خود درج کنند. این مبالغ از میزان سود آنها کم می‌شود. پیشنهاد ما برای این کار این است که اشخاص حقیقی اسناد و مدارک هزینه‌های درمانی را از واحد حسابداری مراکز درمانی دریافت و در اظهارنامه ذکر کنند.
جمع‌بندی
ما در این مقاله تلاش کردیم به مهم‌ترین سوالات و نکات مهم در زمینه اظهارنامه عملکرد پاسخ دهیم. اما از آنجا که هر کسب‌وکاری مباحث مختص به خود را دارد؛ توصیه ما این است که قطعا از نظر مشاوران خبره مالیاتی استفاده کنند.
در کنار این موضوع با توجه به الکترونیکی شدن فرایندهای مالی و حسابداری و همچنین اهمیت دقت در انجام محاسبات مربوط به آن؛ راهکارهای نرم‌افزاری در پیش‌برد اهداف مالی یک شرکت نقش برجسته‌ای پیدا کرده که این موضوع در تنظیم و ارسال اظهارنامه عملکرد نیز کاملا صدق می‌کند.
همکاران سیستم با ارائه مجموعه نرم افزار مالی و حسابداری راهکاران به شرکت‌ها این امکان را می‌دهد که محاسبات مالی و حسابداری خود را به شکل یکپارچه و مطابق با آخرین استانداردها انجام پیش ببرند.
ضمن آنکه نرم افزارهای حسابداری ابری این شرکت نیز گزینه‌ای مناسب و مقرون به‌صرفه برای آن دست از شرکت‌های کوچک و متوسط است که به دنبال چابکی و کاهش هزینه‌های بخش مالی هستند.