مناقصه یکی از مهم‌ترین روش‌هایی است که معمولا سازمان‌ها از آن برای تامین کالاها یا خدمات مورد نظر خود استفاده می‌کنند. برگزاری مناقصه عمومی توسط سازمان‌های دولتی در همین راستا انجام میشود. دولت به عنوان اصلی‌ترین نهاد بخش عمومی، مسئولیت انجام وظایف مختلفی از جمله مدیریت صحیح منابع مالی کشور، اجتناب از فســاد و تعــارض منافع، رفتار نا‌‌عادلانه و حصول اطمینان از تأمین نیازهای جامعه با بهترین کیفیت و مناســب‌ترین قیمت را بر عهده دارد.
یکی از مهم‌ترین قوانین در مسیر اجرای صحیح این وظایف، قوانین مربوط به مناقصات در سازمان‌های دولتی است. مناقصه از این جهت که هم منافع عمومی جامعه را از طریق انتخاب بهترین گزینه از بین گزینه‌های ممکن تامین می‌کند و هم بخاطر انتقال بخشی از وظایف دولت به بخش خصوصی و خلق موقعیت برای بخش‌های غیر دولتی، بسیار مورد توجه قرار دارد.
قوانین مرتبط با مناقصه به شکل رسمی در سال 1383 توسط مجلس و همزمان با اجرای اصل 44 قانون اساسی به تصویب رسیده است. اما مناقصه چیست؟ انواع مناقصه کدامند و چه تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند؟ در این مقاله با ما همراه باشید تا به این سوالات و سایر نکات مرتبط پاسخ دهیم.
مناقصه چیست؟
منظور از مناقصه؛ خرید یا دریافت خدمات به کمترین قیمت و بالاترین کیفیت است. در واقع در این فرایند بر روی دو موضوع افزایش کیفیت و کاهش قیمت تاکید میشود. به لحاظ لغوی نیز کلمه مقایسه بیشتر به رقابتی اشاره دارد که در آن برای کاهش قیمت کالا یا خدمتی تلاش میشود.
با این حال، امروزه این اصطلاح بیشتر به فرایند واگذاری ارائه خدمات و تهیه برخی کالاهای عمومی از طرف بخش خصوصی اشاره دارد. در واقع این موضوع بیشتر زمانی مورد توجه قرار گرفت که سیاست خصوصی‌سازی و واگذاری فعالیت‌ها به بخش خصوصی مورد توجه سیاست‌گذاران قرار گرفت تا هم منجر به کاهش تصدی‌گری دولت شده و هم موجبات کاهش هزینه‌ها و صرفه‌جویی در بودجه دولت را فراهم آورد.
با این حال، اگر بخواهیم تعریف مناقصه را به‌صورت قانونی بیان کنیم، طبق بند الف ماده (2) قانون برگزاری مناقصات، «مناقصه فرآیندی است رقابتی، برای تامین کیفیت مورد نظر (طبق اسناد مناقصه)، که در آن تعهدات موضوع معامله به مناقصهگری که کمترین قیمت متناسب را پیشنهاد کرده واگذار میشود.»
با توجه به تعریف مناقصه، برگزاری مناقصه توسط شرکت‌های دولتی، هم در کاهش هزینه‌های دولت موثر است و هم‌اینکه باعث ارائه خدمات با کیفیت بالاتر به شهروندان میشود. اصل فرایند مناقصه بر ایجاد رقابت و انتخاب بهترین مناقصه‌گر است. معمولا شرایط مناقصه و مشخصات مربوط به آن از قبل توسط دستگاه‌های دولتی اطلاع‌رسانی شده و نهادها و اشخاص حقوقی مختلف که واجد شرکت در مناقصه هستند، برای شرکت در آن درخواست می‌دهند.
مناقصه معمولا در نقطه مقابل مزایده قرار دارد که در آن تلاش میشود که در آن معمولا شخص حقیقی یا حقوقی که بیشترین میزان قیمت را برای خرید یک کالا ارائه دهد، انتخاب میشود.
مناقصه و مزایده چه تفاوتی با یکدیگر دارند؟
شاید در ابتدا تشخیص تفاوت بین مناقصه و مزایده کمی سخت باشد. مناقصه و مزایده مانند دو روی یک سکه هستند که وجه تمایز آنها در جهت حرکتشان است؛ مناقصه در جهت کاهش هزینه و مزایده به سمت افزایش قیمت حرکت می‌کند. اما این تنها تفاوت میان این دو مفهوم نیست.
همانطور که گفته شد، در مناقصه، هدف این است که یک کالا یا خدمت با بهترین کیفیت و کمترین قیمت خریداری شود. به همین دلیل، شرکت‌کنندگان در مناقصه تلاش می‌کنند تا قیمت‌های پایین‌تری ارائه دهند و در رقابت پیروز شوند. برای مثال تصور کنید شهرداری قصد برون‌سپاری یک فعالیت عمرانی به یک شرکت خصوصی را دارد. بنابراین سعی می‌کند تا کار را به شرکتی بسپارد که با کمترین قیمت و بهترین کیفیت آن را انجام می‌دهد. در مقابل، در مزایده، فروشندگان به دنبال آن هستند که کالای خود را به بالاترین پیشنهاد ممکن بفروشند، بنابراین رقابت بر سر افزایش قیمت شکل می‌گیرد.
یکی دیگر از تفاوت‌های کلیدی، نقش برگزارکننده در مناقصه و مزایده است. در مناقصه، معمولا نهادهای دولتی یا شرکت‌های خصوصی خریدار هستند و از میان پیشنهادها، گزینه‌ای را انتخاب می‌کنند که همزمان کیفیت مطلوب و هزینه مناسب را ارائه دهد. اما در مزایده، فروشنده نقش اصلی را دارد و در نهایت، بالاترین پیشنهاد را می‌پذیرد.
ماهیت حقوقی مناقصه و مزایده نیز با یکدیگر متفاوت است. مناقصه معمولاً بر اساس قوانین خاص و اسناد مناقصه‌ای انجام میشود که شرایط و الزامات را دقیقاً مشخص می‌کند. درحالی‌که مزایده با تعیین قیمت پایه آغاز میشود و رقابت میان خریداران ادامه پیدا می‌کند تا زمانی که بالاترین پیشنهاد پذیرفته شود.
به بیان ساده، اگر مناقصه را به یک مسابقه برای گرفتن تخفیف تشبیه کنیم، مزایده مانند یک حراجی است که با هر ضربه چکش، قیمت بالاتر می‌رود. در نهایت، هدف از هر دو، ایجاد شفافیت و رقابت در معاملات است، اما یکی برای کاهش هزینه و دیگری برای افزایش درآمد طراحی شده است.
وظایف مناقصه گزار و مناقصه گر چیست؟
هر کدام از انواع مناقصه دو مخاطب اصلی دارد که به آنها مناقصه گزار و مناقصه گر می‌گویند. طبق بند ب ماده 2 قانون مناقصات عمومی، مناقصه گزار دستگاهی است که مناقصه را برگزار می‌کند. این دستگاه‌ها به شکل کامل در بند (ب) مادهی (1) این قانون مشخص شده‌اند.
تقریبا اکثر قریب به اتفاق سازمان‌های دولتی و بخش عمومی مشمول قانون برگزاری مناقصات عمومی هستند که در بند ب ماده یک به آن اشاره شده است. از جمله مهم‌ترین آنها می‌توان به وزارتخانه‌ها، بانک‌ها، شرکت‌های دولتی، شرکت‌های بیمه و نهادهای انقلاب اسلامی اشاره کرد. شرکت‌های دولتی همچنین می‌توانند مناقصات دولتی نیز برگزار کنند. در این میان تنها نیروهای مسلح هستند که مشمول این قانون نبوده و از الزامات خاص خود پیروی می‌کنند.
مناقصه گزار وظیفه دارد که اطلاعات مربوط به مناقصه در زمان و کانال مناسب اطلاع‌رسانی کرده و طبق قانون و بهترین مناقصه گر را براساس شایستگی انتخاب کند. البته گاهی این انتقاد وارد است که برخی اوقات ممکن است که در برگزاری مناقصات فساد یا تبانی رخ دهد.
اما مناقصه گر به شخص حقیقی یا حقوقی گفته میشود که اسناد مناقصه را دریافت و در آن تلاش می‌کند. طبیعی است که هر اندازه که مناقصه گر از سوابق، تجارب بیشتری برخوردار باشد احتمال برنده شدن در مناقصه برای آن بیشتر است.
مناقصه گر نیز وظیفه دارد تا مناقصه مربوطه را طبق اسناد مناقصه و براساس فاکتورهای در نظر گرفته شده به انجام برساند و در مقابل طبق قرارداد، مزد خود را دریافت کند.
انواع مناقصه شامل چه مواردی میشود؟
انواع مناقصه از جنبه‌های مختلف به چند دسته‌بندی متفاوت تبدیل میشود. هرکدام از این دسته‌بندی‌ها نیز شامل چند نوع مختلف از مناقصه هستند.
انواع مناقصه از نظر قیمت معامله
- معاملات کوچک
- معاملات متوسط
- معاملات بزرگ
انواع مناقصه از نظر مراحل بررسی و روش دعوت
- مناقصه یک مرحله‌ای
- مناقصه دو مرحله‌ای
انواع مناقصه از نظر روش دعوت مناقصه گران
- مناقصه عمومی
- مناقصه محدود
طبقه‌بندی معاملات مورد مناقصه از نظر قیمت معامله
انواع مناقصات را می‌توان از جنبه‌های مختلف طبقه‌بندی کرد. از جمله براساس قیمت معامله، مراحل بررسی یا روش دعوت. طبق ماده (3) همین قانون معاملات از نظر نصاب (قیمت معامله) به سه دسته تقسیم می‌شوند:
معاملات کوچک
معاملاتی که به قیمت ثابت سال 1382 کم‌تر از 20 میلیون ریال ارزش داشته باشند. البته همانطور که در تبصره این ماده نیز ذکر شده، این مبلغ هر سال توسط وزارت امور اقتصادی و دارایی، براساس شاخص بهای کالا و خدمات که توسط بانک مرکزی اعلام میشود، تعیین و جهت تصویب به هیئت وزیران پیشنهاد میشود.
برای نمونه در سال 1399 این مبلغ 450 میلیون ریال تعیین شد. یعنی معاملات زیر این مبلغ معاملات کوچک محسوب می‌شوند.
معاملات متوسط.
معاملاتی که مبلغ مورد معامله بیش از سقف معاملات کوچک بوده و از ده برابر سقف ارزش معاملات کوچک تجاوز نکند. برای نمونه در سال 1399 که سقف معاملات کوچک 450 میلیون ریال تعیین شده است، طبق آن معاملات متوسط ارزشی بالغ بر 450 میلیون ریال تا 5/4 میلیارد ریال دارد و معاملاتی با بیش از این ارزش دیگر جزء معاملات متوسط طبقه‌بندی نمی‌شوند.
معاملات بزرگ
همانطور که مشخص است معاملات بزرگ، ارزشی بالاتر از معاملات متوسط دارند و طبق قانون معاملاتی با ارزش بیش‌از ده برابر سقف معاملات کوچک هستند. براساس مبلغ تعیین شده در سال 1399 معاملات بزرگ در این سال ارزشی بیش از 5/4 میلیارد ریال داشته‌اند.
در معاملات کوچک و متوسط مامور خرید یا کارپرداز به دستور مقام مجاز و با ضوابط مشخص معامله را به انجام می‌رساند. این نوع معملات سیستم مشخص دارد و روش انجام آن کاملا مشخص است .
در معاملات بزرگ باید با شرایط و ضوابط قانونی معامله طی مراحل مشخص برگزار شود. در این نوع معملات قانون‌گذار روش‌هایی را پیش‌بینی کرده که با توجه به شرایط بتوان اثربخش‌ترین راه را به منظور اجرای معامله انتخاب کرد.
طبقه‌بندی انواع مناقصات براساس مراحل بررسی و روش دعوت
علاوه بر طبقه‌بندی مناقصه براساس مبلغ مورد معامله‌ی آن؛ مناقصه را می‌توان براساس مراحل بررسی و نیز روش دعوت مناقصه‌گران، طبقه‌بندی کرد که به این تقسم‌بندی‌ها در ماده (4) قانون مناقصات اشاره شده و ما نیز طبق قانون تعاریفی از آنها ارائه می‌کنیم:
مناقصه یک مرحله‌ای
در این نوع مناقصه که معمولا برای واگذاری پروژه‌هایی که ویژگی های فنی و تخصصی کمتری دارند، بدون اجرای مرحله ارزیابی فنی، مناقصه پاکت‌های پیشنهاد مناقصه‌گران در یک جلسه باز شده و در همان جلسه، برنده‌ی مناقصه تعیین میشود.
همانطور که بند یک ماده 4 قانون در مورد مناقصه یک مرحله‌ای تاکید می‌کند: «مناقصه‌ای است که در آن نیازی به ارزیابی فنی بازرگانی پیشنهادها نباشد. در این مناقصه پاکت‌های پیشنهاد مناقصه‌گران در یک جلسه گشوده و در همان جلسه برنده مناقصه تعیین میشود.»
مناقصه دو مرحله‌ای
در این نوع از مناقصه با توجه به اهمیت فنی، بازرگانی پروژه به تشخیص مناقصهگزار، کمیته فنی بازرگانی تشکیل میشود و نتایج ارزیابی فنی پیشنهادها را به کمیسیون مناقصه گزارش می‌کند و پس از آن براساس مفاد قانون که در ماده (19)، بیان شده برنده مناقصه تعیین میشود.
بند 2 ماده 4 قانون در همین راستا می‌گوید: « مناقصه‌ای است که به تشخیص مناقصهگزار، بررسی فنی بازرگانی پیشنهادها لازم باشد. در این مناقصه، کمیته فنی بازرگانی تشکیل میشود و نتایج ارزیابی فنی بازرگانی پیشنهادها را به کمیسیون مناقصه گزارش می‌کند و براساس مفاد ماده (9) این قانون برنده مناقصه تعیین میشود.» در ادامه در مورد کمیته فنی بازرگانی بیشتر توضیح می‌دهیم.
انواع مناقصات از نظر روش دعوت مناقصه‌گران
مناقصات عمومی از نظر روش دعوت مناقصه‌گران نیز به دو روش عمومی و محدود تقسیم‌بندی میشود که هر کدام تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند.
مناقصه عمومی
معامله‌ای که هیچ‌گونه شرایط و محدویت خاصی وجود ندارد، و فراخوان مناقصه از طریق آگهی عمومی به اطلاع مناقصه‌گران می‌رسد. به نظر می‌رسد که مناقصه عمومی بیشتر برای فعالیت‌ها و مومضوعات عمومی‌تر برگزار شده که احتمالا منابع لازم برای اجرای آنها نیز چندان بالا نیست.
مناقصه محدود
مناقصه‌ای است که در آن به تشخیص و مسئولیت بالاترین مقام دستگاه مناقصهگزار، محدودیت برگزاری مناقصه عمومی با ذکر ادله تایید شود. در این صورت فراخوان مناقصه از طریق ارسال دعوت‌نامه برای مناقصه‌گران صلاحیت‌دار (براساس ضوابط مشخص شده در قانون) به اطلاع آنان می‌رسد. این نوع مناقصه از حساسیت بیشتری برخوردار بوده و احتمال برخی فسادها و تبانی در آن وجود دارد.
نحوه انجام مناقصه محدود
طبق ماده (26) قانون مناقصات، مناقصه محدود در موارد زیر با ارسال دعوت‌نامه و فراخوان مناقصه به مناقصه‌گران صلاحیت‌دار با همان مفادی که در مناقصه عمومی توضیح داده شد و با همان روش برگزار میشود.
- وجود فهرست مناقصه‌گران صلاحیت‌دار معرفی‌شده توسط مراجع ذی‌صلاح دولتی.
- وجود فهرست کوتاه مناقصه‌گران صلاحیت‌دار که طبق قانون حداکثر دو سال پیش تهیه شده باشند.
در مناقصه محدود نیازی به انتشار اگهی در روزنامه‌های کثیرالانتشار نیست.
مناقصه داخلی و خاجی
در مناقصه داخلی اطلاع‌رسانی فقط در روزنامه های کثیرالنتشار داخل کشور انجام شده و تنها پیمانکاران داخلی می‌توانند در آن شرکت کنند.
اما در مناقصه بین‌المللی علاوه بر روزنامه‌های کثیرالنتشار داخل کشور، در برخی از روزنام های کثیرالنتشار بین‌المللی منتشر شده و تمام پیمانکاران داخلی و خارجی مجاز هستند در مناقصه شرکت کنند.
این فرایند برای طرفین مناقصه مزایایی دارد که غالبا همین مزایا سازمان‌های دولتی را به برگزاری آن ترغیب می‌کند، البته سازمان‌های دولتی برای بخش خاصی از تامین کالا و خدمات‌شان ملزم به استفاده از این فرایند هستند.
ارکان قانونی مناقصه شامل چه مواردی است؟
برای اینکه شرایط مناقصه فراهم باشد، نیاز به عوامل مختلفی است که این عوامل مانند ستون‌هایی هستند که به برگزاری یک مناقصه قانونی و بدون ابهام کمک می‌کنند. بر اساس قوانین و آیین‌نامه‌های اجرایی، چند نهاد کلیدی در ساختار مناقصه نقش‌آفرینی می‌کنند که هر یک وظایف و اختیارات مشخصی دارند. وجود این ارکان قانونی تضمین می‌کند که در فرایند مناقصه، همه‌چیز به‌طور عادلانه و سالم رعایت شده است. در ادامه، این ارکان را به‌طور کامل بررسی می‌کنیم.
مناقصه گزار
درباره مناقصه گزار در این مقاله توضیح دادیم. مناقصه گزار، همان نهادی است که مسئولیت برگزاری مناقصه را بر عهده دارد. این نهاد می‌تواند یک سازمان دولتی، وزارتخانه یا موسسه عمومی باشد که برای تأمین کالا یا خدمات مورد نیاز خود، اقدام به برگزاری مناقصه می‌کند. در این چارچوب، رئیس دستگاه اجرایی و همچنین کمیسیون مناقصه و کمیته فنی-بازرگانی در مجموعه مناقصهگزار قرار می‌گیرند.
کمیسیون مناقصه
کمیسیون مناقصه متشکل از سه عضو اصلی است:
- رئیس دستگاه مناقصهگزار یا نماینده او
- مسئول امور مالی یا ذیحساب
- مسئول فنی دستگاه مربوطه
این کمیسیون موظف است جلسات مناقصه را در موعد مقرر برگزار کند، پیشنهادات را از نظر کامل بودن اسناد بررسی نماید، پیشنهادهای قابل قبول را مشخص کرده و در نهایت برندگان مناقصه را تعیین کند. در مواردی که لازم باشد، ارزیابی فنی پیشنهادات به کمیته فنی-بازرگانی ارجاع داده میشود. همچنین این کمیسیون می‌تواند در شرایط خاص، رای به تجدید یا لغو مناقصه دهد.
کمیته فنی-بازرگانی
این کمیته، متشکل از حداقل سه کارشناس متخصص است که وظیفه بررسی دقیق و فنی پیشنهادهای ارائه‌شده در مناقصه را بر عهده دارد. برخی از مهم‌ترین مسئولیت‌های کمیته فنی-بازرگانی عبارت‌اند از:
- ارزیابی کیفی مناقصه‌گران و تعیین فهرست نهایی واجدین شرایط
- بررسی و امتیازدهی به پیشنهادهای ارائه‌شده
- تحلیل فنی و بازرگانی پیشنهادها در مناقصات دو مرحله‌ای
- بررسی قیمت‌های پیشنهادی و تجزیه و تحلیل مبانی قیمت‌گذاری
هیأت ترک مناقصه
در برخی موارد، انجام مناقصه به دلایل مشخصی امکان‌پذیر نیست. در چنین شرایطی، هیأتی متشکل از سه عضو ارشد (معاون مالی و اداری، مسئول مالی و یک کارشناس خبره) تشکیل شده و پس از بررسی گزارش‌های توجیهی، تصمیم می‌گیرد که معامله به شیوه دیگری انجام شود.
هیأت رسیدگی به شکایات
برای جلوگیری از تضییع حقوق مناقصه‌گران و اطمینان از رعایت اصول رقابتی، هیأتی برای رسیدگی به اعتراضات و دعاوی احتمالی تشکیل میشود. این هیأت وظیفه بررسی شکایات مرتبط با نقض قوانین مناقصه را بر عهده دارد و می‌تواند در موارد خاص، رای به تجدید یا لغو مناقصه دهد.
نقش کمیسیون مناقصه در اجرای مناقصات
به طور کلی انجام مناقصه بر عهده سازمان دولتی یا دستگاه مربوطه است که اصطلاحا به آن مناقصه گزار می‌گویند. اما براساس قانون معمولا مناقصه توسط کمیسیون که به همین نام تشکیل میشود، انجام میشود.
طبق ماده (5) قانون برگزاری مناقصات، اعضاء این کمیسیون شامل رئیس دستگاه مناقصه گزار یا نماینده او، ذیحساب یا بالاترین مقام مالی دستگاه مناقصهگزار به حسب مورد و مسئول فنی دستگاه مناقصهگزار یا واحدی که مناقصه به درخواست آن انجام شده، هستند.
البته این ماده استثنائاتی نیز دارد. از جمله اینکه بند ب تاکید می‌کند «در مناقصه مربوط به شهرداری‌‌ها، از سوی شورای شهر یک نفر به‌عنوان ناظر در جلسات کمیسیون مناقصه شرکت خواهد کرد.» یا آنکه اعضاء کمیسیون شرکت‌های دولتی با انتخاب هیات‌مدیره تعیین می‌شوند.
وظایف کمیسیون مناقصه چیست؟
کمیسیون مناقصه وظایفی مختلفی بر عهده دارد./ اهم وظایف این هیئت طبق ماده (6) همین قانون برگزاری مناقصات شامل موارد زیر است:
تشکیل جلسات کمیسیون مناقصه در موعد مقرر شده در فراخوان مناقصه.
بررسی پیشنهاد مناقصه‌گران از نظر کامل بودن مدارک و امضای آنها و نیز خوانا بودن و غیرمشروط بودن پیشنهاد قیمتها.
ارزیابی پیشنهادهای قابل‌قبول طبق شرایط و اسناد مناقصه.
ارجاع بررسی فنی پیشنهادها به کمیته فنی‌بازرگانی در مناقصات دومرحلهای.
تعیین برندگان اول و دوم مناقصه.
تنظیم صورت‌جلسات مناقصه.
تصمیم‌گیری درباره تجدید یا لغو مناقصه.
همچنین طبق ماده (7) همین قانون، برای رسیدگی به شکایات و دعاوی بین مناقصهگزار و مناقصه‌گر، هیئت رسیدگی به شکایات تشکیل میشود که اساس‌نامه آن به تصویب مجلس می‌رسد. وظایف این هیئت شامل رسیدگی به اعتراضات مربوط به اجرا نشدن هریک از قوانین و نیز صدور رای تجدید و لغو مناقصه است.
فرآیند انجام مناقصه چگونه است؟
فصل سوم قانون برگزاری مناقصات به نحوه برگزاری و انجام مناقصه اشاره کرده است. طبق ماده (9) این قانون فرآیند انجام مناقصه طبق مراحل زیر است:
تامین منابع مالی
براساس مادهی (10) همین قانون، انجام معامله به هر طریقی مشروط بر آن است که دستگاه‌های برگزارکننده مناقصه، به نحو مقتضی، نسبت به پیش‌بینی منابع مالی در مدت قرارداد اطمینان حاصل کرده و مراتب آن در اسناد مرتبط قید شده باشد.
تعیین نوع مناقصه در معاملات بزرگ
طبق قانون مناقصات کوچک و متوسط یک روش واحد مشخص شده دارند و معاملات بزرگ می‌توانند به روش محدود یا عمومی که توضیح آن داده شد، عمل کنند. این وظیفه کمیسیون مناقصه است که در مورد روش اجرای مناقصه بزرگ تصمیم بگیرد.
براساس ماده (11) بند (الف) در معاملات کوچک، کارپرداز یا مامور خرید با توجه به کم‌و‌کیف موضوع معامله، در مورد بهای آن تحقیق کرده و با رعایت صرف و صلاح و اخذ فاکتور مشخص و نیز با تشخیص و مسئولیت خود، معامله را با کمترین بهای ممکن انجام می‌دهد.
طبق بند (ب) همین ماده در معاملات متوسط مامور یا کارپرداز پس از تحقیق در مورد بهای خدمات، کالا یا حقوق و اخذ سه فقره استعلام کتبی یا تامین کیفیت موردنظر، چنانچه بهای به‌دست‌آمده مورد تایید مسئول واحد تدارکاتی یا مقام مسئول هم‌تراز وی بود، معامله را انجام می‌دهد.
نکته: اگر اخذ سه فقره استعلام کتبی ممکن نباشد تایید مسئول تدارکاتی یا هم‌تراز وی، به تعداد موجود، کفایت می‌کند.
تهیه مدارک و اسناد مناقصه
یکی از مهم‌ترین سوالاتی که معمولا مطرح میشود این است که اسناد مناقصه چیست و چه مواردی را شامل میشود. طبق ماده (14) تمامی مدارک و اسناد مناقصه باید به‌طور یکسان به تمامی داوطلبان تحویل داده شود. اسناد مناقصه شامل موارد زیر است:
نام و نشانی مناقصهگزار.
نوع و مبلغ تضمین مناقصه.
محل، زمان و مهلت دریافت اسناد، تحویل پیشنهادها و گشایش آنها.
مبلغ پیش‌پرداخت و تضمین حسن انجام کار.
مدت اعتبار پیشنهادها.
شرح کار، مشخصات فنی بازرگانی، استانداردها، نوع، کمیت و کیفیت کالا یا خدمات.
برنامه‌ریزی انجام کار یا تحویل کار.
معیارها و روش ارزشیابی کیفی مناقصه‌گران.
روش تهیه و مهلت مقرر برای تسلیم پیشنهادها و تعداد نسخه‌های آن.
متن قرارداد شامل موافقت‌نامه شرایط عمومی و خصوصی و نیز ضمایم آنها.
صورت‌جلسات و توضیحات.
سایر اسنادی که مناقصهگزار لازم بداند.
در صورتی که هر یک از شرکت‌کنندگان در اسناد مناقصه ابهام یا ایرادی مشاهده کنند، می‌توانند از مناقصهگزار توضیح بخواهند و رونوشت این توضیحات نیز به تمام شرکت‌کنندگان مناقصه ارسال میشود.
- ارزیابی کیفی مناقصه‌گران در صورت لزوم
در ارزیابی کیفی طبق ماده (12) قانون مناقصات موارد زیر باید لحاظ شود:
- تضمین کیفیت خدمات و محصول
- داشتن تجربه و دانش در زمینه‌ی موردنظر
- حسن سابقه
- داشتن پروانه کار به علاوه گواهی‌نامه‌های صلاحیت در صورت لزوم
- توان مالی متقاضی برای انجام کار در صورت لزوم
- فراخوان مناقصه
در ماده (13) حداقل مفاد فراخوان مناقصه شامل موارد زیر تعیین شده است.
- نام و نشانی مناقصهگزار
- نوع، کمیت و کیفیت کالا و خدمات
- نوع و مبلغ تضمین شرکت در مناقصه
- محل، زمان و مهلت دریافت اسناد، تحویل و گشایش پیشنهادها
- مبلغ برآوردشده معامله و مبانی آن
فراخوان مناقصه طبق قانون باید به تشخیص خود مناقصهگزار در دو تا سه نوبت حداقل در یکی از روزنامه‌های کثیرالانتشار کشوری یا استانی منتشر شود. همچنین می‌تواند در سایر رسانه‌های گروهی و جمعی نیز فراخوان را منتشر کند.
در صورتی که مناقصه به شکل بین‌المللی باشد، آگهی مربوط باید در یکی از روزنامه‌های انگلیسی‌زبان داخل و یک مجله یا روزنامه بین‌المللی مرتبط با موضوع مناقصه، منتشر شود.
- ارزیابی پیشنهادها
طبق ماده (15) قانون مناقصات شرکت‌کنندگان بعد از خرید یا دریافت اسناد مناقصه، پیشنهادات خود را تهیه و تکمیل کرده و در مهلت مقرر پس از دریافت رسید تحویل پیشنهادها، به مناقصهگزار تحویل می‌دهد. این مهلت مقرر بعد از آخرین مهلت تحویل اسناد مناقصه نباید کم‌تر از 10 روز در مناقصات داخلی و کم‌تر از 1 ماه در مناقصات بین‌المللی باشد.
طبق ماده (18) همین قانون پیشنهاد مناقصه‌گران حاوی سه پاکت مهروموم شده شامل تضمین، پیشنهاد فنی بازرگانی و پاکت قیمت در زمان و مکان مقرر گشوده می‌شوند.
اگر مناقصه یک‌مرحله‌ای باشد در همان جلسه پیشنهادات ناقص به مناقصه‌گران بازگردانده میشود و اگر مناقصه از نوع دومرحلهای باشد پاکت‌های فنی بازرگانی به کمیته فنی بازرگانی برای ارزیابی تحویل داده میشود. این کمیته باید ظرف مدت دو هفته نتیجه را به کمیسیون مناقصه اعلام کند.
- تعیین برنده مناقصه و انعقاد قرارداد
در صورتی که مناقصه یک مرحله‌ای باشد در همان جلسه باز کردن پاکت‌ها برنده مشخص شده و اعلام میشود. در مناقصه دو مرحله‌ای نیز پس از بررسی کمیته فنی بازرگانی مناقصه‌گر با مناسب‌ترین قیمت به عنوان برنده مشخص میشود.
در هر دو روش در صورتی که تفاوت قیمت پیشنهادی شرکت‌کننده‌ای کم‌تر از مبلغ تضمین باشد، آن شرکت‌کننده به عنوان برنده دوم اعلام میشود. در این صورت تضمین برنده اول و دوم نزد مناقصهگزار نگهداری شده و تضمین سایر مناقصه‌گران بازگردانده میشود.
طبق ماده (21) قرارداد نیز باید پیش از پایان مهلت پیشنهادها منعقد شود و تنها یک‌بار و برابر مدت پیش‌بینی شده قابل تمدید است. پس از انعقاد قرارداد با برنده اول، اسناد تضمین برنده دوم نیز بازگردانده میشود.
شرایط تجدید یا لغو مناقصه چگونه است؟
طبق قانون مناقصهگزار باید در صورت انجام تجدید یا لغو مناقصه، این موضوع را به آگاهی تمام مناقصه‌گران برساند. شرایط تجدید یا لغو مناقصه در ماده (24) قانون مناقصات ذکر شده و شامل موارد زیر است:
شرایط تجدید مناقصه
کم بودن تعداد مناقصه‌گران از حد نصاب تعیین‌شده در اسناد مناقصه.
امتناع برندگان اول و دوم از انعقاد قرارداد.
پایان مدت پیشنهادها.
رای هیئت رسیدگی به شکایات.
بالا بودن قیمتها به نحوی که توجیه اقتصادی طرح منتفی گردد.
شرایط لغو مناقصه
نیاز به کالا یا خدمات موضوع مناقصه مرتفع شود.
تغییرات زیادی در اسناد مناقصه لازم باشد و موجب تغییر در ماهیت مناقصه شود.
پیشامدهای غیرمتعارف نظیر جنگ، زلزله، سیل و مواردی از این قبیل.
رای هیات رسیدگی به شکایات.
تشخیص کمیسیون مبتنی بر تبانی بین مناقصه‌گران.
نرم افزار مدیریت قرارداد همکاران سیستم؛ ابزار کنترل بهینه قراردادها
در این مقاله تلاش شد که شما به طور کامل با شرایط مناقصه و روش‌های انجام آن آشنا شوید. تقریبا اکثر قریب به اتفاق سازمان‌ها و دستگاه‌های دولتی با بحث مناقصات روبرو هستند. راهکارهای نرم‌افزاری می‌توانند سهم بسزایی در مدیریت بهتر این مناقصات داشته باشند.
تمامی قراردادها و مناقصات ذی‌نغعان مختلفی دارند، از کارفرما، مشاور، پیمانکار تا ناظر و سایر اشخاص حقیقی و حقوقی. هر کدام از این ذی‌نفعان به اطلاعات و گزارش‌های خاص خود نیاز دارند که بدون استفاده از نرم‌افزار امکان‌پذیر نیست.
همکاران سیستم مجموعه نرم‌افزارهای اداری سازمان‌های دولتی را با عنوان راهکاران بخش عمومی به مشتریان عرضه کرده که به عنوان یک راهکار یکپارچه در مدیریت بهینه‌ی فرایندها و فعالیت‌ها به این سازمان‌ها کمک می‌کند. نرم افزار مدیریت قرارداد از جمله زیرسیستم‌های راهکاران بخش عمومی است که به سازمان‌ها در مدیریت بهینه قراردادها و مناقصات کمک می‌کند. شما می‌توانید برای دریافت مشاوره رایگان با کارشناسان ما در ارتباط باشید.
در پایان باید گفت که ما در این مقاله در مورد اینکه مناقصه چیست، انواع و شرایط آن چگونه است؛ صحبت کردیم. چنانچه در مورد بخش‌های مختلف این موضوع سوال یا ابهامی دارید، حتما در بخش نظرات این مقاله مطرح کنید تا به آنها پاسخ دهیم.