با ظهور اینترنت و به دنبال معاملات و فعالیت‌های اقتصادی در بستر اینترنت، نیاز به وضع قوانینی در این بستر، ضروری به نظر می‌رسید و امکان به وجود آمدن مشکلاتی مانند جعل هویت وجود داشت.
امضای دیجیتال، یک فناوری است که برای جلوگیری از جعل هویت افراد در فعالیت‌های اداری و معاملات دیجیتالی در بستر اینترنت استفاده می‌شود. در این مقاله به کاربرد امضای دیجیتال در کسبوکارها و معاملات دیجیتالی و تفاوت آن با امضای الکترونیکی می‌پردازیم.
امضای دیجیتال چیست؟
امضای دیجیتال یک تکنیک ریاضی است که برای تایید صحت و یکپارچگی یک سند دیجیتال، پیام یا نرم‌افزار مورد استفاده قرار می‌گیرد. امضای دیجیتال، معادل امضای دستنویس یا مهر است، اما امنیت آن بسیار بیشتر است. درواقع، امضای دیجیتال برای حل مشکلات جعل و دستکاری در ارتباطات دیجیتال ابداع شده است.
امضای دیجیتال، شواهدی درباره ریشه و تاریخچه، هویت، وضعیت اسناد الکترونیکی، تراکنش‌ها، رضایت‌نامه یا پیام دیجیتال را ارائه می‌دهد. در برخی کشورها، امضای دیجیتال مانند امضای دستنویس از نظر قانونی، معتبر است.
ایران در سال 1391، در راستای تحقق دولت الکترونیک، امضای دیجیتال را به‌عنوان روشی قانونی و معتبر برای تایید صحت اسناد و مدارک دیجیتال معرفی کرد. از سال 1391 تابه‌حال، از امضاء دیجیتالی در تجارت آنلاین و خدمات الکترونیکی استفاده می‌شود.
امضای دیجیتال چگونه کار می‌کند؟
همانطور که پیش از این گفتیم، امضای دیجیتال با یک الگوریتم ریاضی کار می‌کند و برپایه رمزنگاری کلید عمومی (public key cryptography) یا رمزنگاری نامتقارن طراحی شده است. در این سیستم رمزنگاری، یک جفت کلید تولید می‌شود که از لحاظ ریاضی به یکدیگر مرتبط هستند: یک کلید خصوصی (که فقط برای مالک امضای دیجیتالی شناخته شده است) و یک کلید عمومی (که ممکن است به‌طور گسترده منتشر شود). از کلید عمومی برای رمزگذاری اطلاعات و از کلید خصوصی برای رمزگشایی استفاده می‌شود. چندین نفر به کلید عمومی دسترسی دارند، اما کلید خصوصی به فقط یک نفر که مالک و گیرنده امضای دیجیتال است، تعلق دارد.
منظور از کلید در رمزنگاری، کلید واقعی نیست. بلکه منظور از آن، اعداد اول بزرگ ریاضی هستند که با یکدیگر ارتباط دارند.
درواقع، امضای دیجیتال، با این دو کلید رمزنگاری که اعتبار متقابل دارند، کار می‌کند. شخصی که امضای دیجیتال را ایجاد می‌کند، از یک کلید خصوصی برای رمزگذاری داده‌های مربوطه استفاده می‌کند که تنها راه رمزگشایی آن داده‌ها، با کلید عمومی امضاکننده امکان‌پذیر است.
گواهی دیجیتال چیست؟
گواهی دیجیتال که گواهی کلید عمومی (public key certificates) نیز نامیده می‌شود، سند الکترونیکی امضا شده‌ای است که نشان‌دهنده هویت فردی است که صاحب امضای دیجیتالی است. مرکز صدور گواهی دیجیتالی (CA)، پس از حصول اطمینان از صحت هویت فرد، باتوجه به قوانین معین برای یک فرد، نرم‌افزاری را در قالب یک فایل دیجیتالی رمزگذاری‌شده صادر می‌کند.
گواهی دیجیتالی حاوی اطلاعاتی مانند کلید عمومی، مشخصات مالک آن، تاریخ انقضاء و امضای دیجیتال صادر کننده است. گواهی دیجیتالی مانند اثر انگشت هر فردی است و معادل کارت شناسایی برای یک فرد محسوب می‌شود.
تمامی طرفین در امضای دیجیتال باید اعتماد کنند شخصی که تصویر امضا را ایجاد می‌کند، کلید خصوصی را محرمانه، حفظ و نگاه می‌دارد. اگر شخص دیگری به کلید خصوصی امضا دسترسی داشته باشد، می‌تواند امضای دیجیتال تقلبی به نام دارنده کلید خصوصی ایجاد کند.
گواهی دیجیتال سند الکترونیکی امضا شده‌ای است که نشان‌دهنده هویت فردی است که صاحب امضای دیجیتالی است
موارد استفاده امضای دیجیتال
ابزارها و خدمات امضای دیجیتال معمولا در صنایعی که قراردادهای بزرگی را در معاملات خود دارند، استفاده می‌شود، از جمله:
کاربرد امضای دیجیتال در دولت
دولت‌ها در سرتاسر جهان از امضای دیجیتال برای پردازش اظهارنامه‌های مالیاتی، تایید تراکنش‌های بین دولت‌ها، تصویب قوانین و مدیریت قراردادها استفاده می‌کنند. اکثر نهادهای دولتی هنگام استفاده از امضای دیجیتال، باید مقررات و استانداردهای سختگیرانه را رعایت کنند. بسیاری از دولت‌ها و شرکت‌ها از کارت‌های هوشمند برای شناسایی شهروندان و کارمندان استفاده می‌کنند. در کارت‌های فیزیکی، یک تراشه هوشمند تعبیه شده است که حاوی امضای دیجیتال است که به دارنده کارت، امکان دسترسی به سیستم‌ها، ساختمان‌های فیزیکی یا موسسات خاصی را فراهم می‌کند.
کاربرد امضای دیجیتال در مراکز بهداشتی و درمانی
امضای دیجیتال در صنعت مراقبت‌های بهداشتی، برای بهبود کارایی درمان و فرآیندهای اداری، تقویت امنیت داده‌ها، نسخه الکترونیکی و پردازش پذیرش در بیمارستان‌ها استفاده می‌شود.
کاربرد امضای دیجیتال در تولید
شرکت‌های تولیدی از امضای دیجیتال برای تسریع فرآیندهایی مانند طراحی محصول، تضمین کیفیت، بهبود تولید، بازاریابی و فروش استفاده می‌کنند.
کاربرد امضای دیجیتال در شرکت‌های خدمات مالی
بخش‌های مالی کشورهای مختلف، از امضای دیجیتال در قراردادها، بانکداری بدون کاغذ، پردازش وام، اسناد بیمه و وام مسکن استفاده می‌کنند. این بخش، تحت نظارت قوانین امضای دیجیتال است و براساس مقررات و دستورالعمل‌های ارائه‌شده درخصوص قانون امضای دیجیتال در تجارت جهانی است.
کاربرد امضای دیجیتال در رمزارزها
بیتکوین و سایر رمزارزهای دیجیتال از امضای دیجیتال برای احراز هویت در حوزه بلاک‌چین استفاده می‌کنند. از امضای دیجیتال برای مدیریت داده‌های تراکنش مرتبط با ارز دیجیتال نیز استفاده می‌شود. درواقع، امضای دیجیتال راهی برای کاربران است تا مالکیت ارزی یا مشارکت خود را در یک تراکنش نشان دهند.
کاربرد امضای دیجیتال در توکن‌های غیرقابل تعویض (NFT)
از امضای دیجیتال در دارایی‌های دیجیتال، مانند آثار هنری، موسیقی و ویدئوها، به منظور ایمن‌سازی و ردیابی انواع مختلف NFT در هر بخشی از بلاک‌چین استفاده می‌شود.
مزایای امضای دیجیتال
- امنیت: مهمترین ویژگی امضای دیجیتال ، امنیتی است که در آن نهفته است تا اطمینان حاصل شود که امکان جعل و دستکاری یک سند قانونی وجود ندارد و امضا، قانونی و مشروع است. ویژگی امنیت در امضای دیجیتال شامل این موارد است: رمزنگاری نامتقارن، شماره شناسایی شخصی (PIN)، چک‌سام (Checksum: به بخشی از یک فایل گفته می‌شود که وظیفه آن، حفاظت از تمامی فایل دربرابر تغییرات است)، کد افزونگی چرخشی (CRC)، اعتبارسنجی (CA )، و ارائه‌دهنده خدمات تایید اعتبار (TSP).
- برچسب زمان: تاریخ و زمان استفاده از امضای دیجیتالی را تعیین می‌کند و زمانی کاربرد دارد که زمان‌بندی مهم باشد؛ مانند معاملات سهام، صدور بلیت قرعه‌کشی و برخی مراحل قانونی.
- پذیرفته‌شده در سطح جهانی و مطابق با قوانین بین‌المللی: زیرساخت کلید عمومی (PKI) تضمین می‌کند که کلیدهای تولیدشده، با امنیت بالا نگهداری می‌شوند. با تبدیل شدن امضای دیجیتال به یک استاندارد بین‌المللی، کشورهای بیشتری، آن را به‌عنوان یک الزام قانونی به رسمیت می‌شناسند.
- صرفه‌جویی در زمان: امضای دیجیتال، فرآیندهای وقت‌گیر امضای فیزیکی، ذخیره‌سازی و تبادل اسناد را تسهیل می‌کند و باعث می‌شود کسبوکارها به سرعت به اسناد دسترسی پیدا کرده و آنها را امضاء کنند.
- صرفه‌جویی در هزینه: امضای دیجیتال باعث صرفه‌جویی در مصرف کاغذ می‌شود. همچنین هزینه‌هایی که تا پیش از این، برای منابع فیزیکی، زمان، پرسنل، فضای اداری و مدیریت حمل‌و‌نقل اسناد استفاده می‌شد را کاهش می‌دهد.
- اثرات زیست‌محیطی مثبت: امضای دیجیتال با کاهش مصرف کاغذ، ضایعات فیزیکی و کاغذی تولیدشده و به دنبال آن، اثرات منفی زیست‌محیطی را کاهش می‌دهد.
- قابلیت ردیابی: امضای دیجیتال یک مسیر حسابرسی ایجاد می‌کند که ردیابی آن را برای کسبوکارها تسهیل می‌کند. وقتی تمامی اسناد و مدارک، به شکل دیجیتال ضبط و ذخیره می‌شوند، دیگر جایی برای خطا در نگهداری آن وجود ندارد.
- عدم انکار: امضاکننده دیجیتال نمی‌تواند امضای خود را انکار کند و بگوید امضای من نیست.
معایب امضای دیجیتال
- پیچیدگی: ساخت و استفاده از امضای دیجیتال در مقایسه با امضای الکترونیکی پیچیده‌تر است و به نرم‌افزار و دانش تخصصی نیاز دارد.
- هزینه: امضای دیجیتال به دلیل نیاز به نرم‌افزار و سخت‌افزارهای تخصصی، گران‌تر از امضای الکترونیکی است.
- وابستگی به فناوری: امضای دیجیتال نیازمند استفاده از فناوری است که در مناطقی که زیرساخت‌های تکنولوژیک محدود دارد، نقطه ضعف محسوب می‌شود.
- الزامات قانونی: امضای دیجیتال نیازمند پیروی از الزامات قانونی خاص و بیشتری است و باید با برخی مقررات کشورها انطباق داشته باشد تا بتوان از آن استفاده کرد.
فرق امضای دیجیتال با امضای الکترونیکی چیست؟
درست است که این دو اصطلاح شبیه به یکدیگر هستند، اما امضای دیجیتال با امضای الکترونیکی متفاوت است. امضای دیجیتال، یک اصطلاح فنی و نتیجه یک فرآیند رمزنگاری یا الگوریتم ریاضی است که برای احراز هویت مجموعه‌ای از داده‌ها استفاده می‌شود.
امضای الکترونیکی، یک صدا، نماد، فرآیند الکترونیکی یا شکل دیجیتالی امن است که به یک قرارداد یا سند دیگری متصل است و متعلق به کسی است که قصد امضا کردن سند را دارد، اما هیچگونه کدگذاری استانداری در آن وجود ندارد. ما فقط در موقعیت‌هایی که نیاز به تایید یک سند داریم، از امضای الکترونیکی استفاده می‌کنیم.
استفاده از امضای الکترونیکی نسبت به امضای دیجیتال آسان‌تر است، اما از امنیت و اعتبار کمتری برخوردار است. برای درک بهتر، پستچی محله را در نظر بگیرید که پس از تحویل بسته پستی، از شما می‌خواهد روی یک دستگاه خاص انگشت بزنید یا امضا کنید. این امضا، امضای الکترونیکی است.
امضای دیجیتال با امضای الکترونیکی کار می‌کند و متکی به زیرساخت کلید عمومی است؛ یعنی امضای دیجیتال با استانداردهای رمزگذاری ارائه می‌شود. اگر بخواهیم یک سند یا مدرک را محرمانه یا امن کنیم، از امضای دیجیتال استفاده می‌کنیم.
امضای الکترونیکی، یک صدا، نماد، فرآیند الکترونیکی یا شکل دیجیتالی امن است که به یک قرارداد یا سند دیگری متصل است
مزایای امضای الکترونیکی
- سهولت در استفاده: می‌توان اسناد و مدارک را از راه دور و از هر مکانی امضای الکترونیکی کرد. همین موضوع کار افراد و شرکت‌ها را آسان کرده است تا بدون نیاز به حضور فیزیکی، سند یا مدرکی را امضا کنند.
- صرفه‌جویی در زمان: امضای الکترونیکی فوری انجام می‌شود و در مقایسه با امضا روی کاغذ که نیازمند فرآیندهای پستی، اسکن یا فکس است، زمان زیادی نمی‌گیرد.
- مقرون به‌صرفه: امضای الکترونیکی باعث صرفه‌جویی در هزینه‌های خرید کاغذ، جوهر، پست و هزینه‌های ذخیره‌سازی می‌شود.
- امنیت: امنیت امضای الکترونیکی نسبت به امضای روی کاغذ و شیوه سنتی بیشتر است و دسترسی افراد غیرمجاز به امضا محدود است.
معایب امضای الکترونیکی
- عدم پذیرش در سطح جهانی: امضای الکترونیکی در همه کشورها هنوز به رسمیت شناخته نشده و قانونی نیست. پس، باید قوانین و مقررات در حوزه قضایی کشورها را مورد بررسی قرار داد.
- آسیب‌پذیری در مسائل فنی: امضای الکترونیکی در مسایل فنی، مانند خرابی سیستم، قطع برق یا حملات هکری آسیب‌پذیر است.
- وابستگی به فناوری: استفاده از امضای الکترونیکی مستلزم حضور فناوری‌هایی مانند رایانه و اتصالات اینترنتی است. این موضوع در مناطقی که زیرساخت‌های فناوری محدودی دارند، یک نقطه‌ضعف محسوب می‌شود.
- فاقد رمزگذاری ایمن: همانطور که پیش از این گفته شد، در امضای الکترونیکی رمزنگاری انجام نمی‌شود و به همین دلیل امنیت آن از امضای دیجیتال پایین‌تر است.
امضای الکترونیک و امضای دیجیتال چه شباهتهایی با یکدیگر دارند؟
- از هر دو برای امضای اسناد الکترونیک و احراز هویت امضاکننده استفاده می‌شود.
- هر دو جایگزینی برای امضای سنتی و دستی روی کاغذ هستند.
- از هر دو می‌توان برای امضای از راه دور استفاده کرد و این امکان برای افراد و سازمان‌ها فراهم است تا اسناد و مدارک را از هر موقعیت جغرافیایی امضا کنند.
- هر دو باعث کاهش هزینه و صرفه‌جویی در زمان، در مقایسه با امضای کاغذی و سنتی می‌شوند.
- با استفاده از پروتکل‌های رمزگذاری و احراز هویت، می‌توان سطح امنیت هر دو امضا را بالا برد.
- کاربرد آنها بسیار گسترده است، مانند قراردادهای تجاری، تراکنش‌های مالی و اسناد قانونی.
- هر دو امضای الکترونیکی و دیجیتال در عصر دیجیتال بسیار محبوب شده‌اند، زیرا تراکنش‌ها و ارتباطات آنلاین بیشتر شده است.
- می‌توان از هر دو برای تایید صحت سند امضاشده استفاده کرد.
- احتمال تقلب و دسترسی غیرمجاز به اسناد امضاشده در هر دو کم است.
ما سعی کردیم در این مقاله خلاصه‌ای از امضای دیجیتال و امضای الکترونیکی و تفاوت این دو را بیاوریم و همانطور که خواندید، امضای دیجیتال و امضای الکترونیک، دو روش مختلف برای امضای اسناد الکترونیکی است. استفاده از امضای الکترونیکی ساده‌تر است، اما امضای دیجیتال امنیت بیشتری دارد. آگاهی از تفاوت این دو روش برای کسبوکارها و افرادی که نیاز به امضای اسناد و مدارک الکترونیکی دارند، ضروری است.
شما می‌توانید با نرم افزار اتوماسیون اداری همکاران سیستم، امضای دیجیتال اسناد و مدارک خود را بهتر مدیریت کنید و از ایمن بودن آنها مطمئن باشید. علاوه براین، سیستم اتوماسیون اداری به شرکت‌ها کمک می‌کند تا فرآیندهای سازمانی را ساماندهی کرده و مکاتبات اداری را در محیطی امن، با سرعت بالا و به شکل الکترونیکی از هر نقطه جغرافیایی انجام دهند. برای کسب اطلاعات بیشتر با ما در تماس باشید.
منابع:
- techtarget.com
- docusign.com
- geeksforgeeks.org