به نظر شما یک بسته چیپس چه تفاوتی با دو کیلو سیب‌زمینی دارد؟ آیا می‌توانیم این دو را معادل یکدیگر بدانیم؟ آیا تفاوت این دو، در چند افزودنی، مقداری روغن، نمک و یک بسته‌بندی پلاستیکی است که اگر همه این مواد را کنار یکدیگر جمع کنیم، به بسته چیپس مورد نظرمان دست پیدا خواهیم کرد؟ احتمالا شما هم موافق هستید که ماجرا به این سادگی نیست.
یک بسته چیپس کارخانه‌ای، از یک برند شناخته‌شده، چیزی بیش از چند سیب‌زمینی و مقادیری ادویه است. در واقع در هر مرحله تولید این چیپس، تامین مواد تازه و باکیفیت، به‌کارگیری نیروی متخصص، تولید منحصربه‌فرد آن و فعالیتهایی شبیه به این، ارزشی به کالا افزوده میشود که با فرایندهای دیگر و مشابه، قابل مقایسه نیست. بله، درباره معنای زنجیره ارزش و اهمیت آن صحبت می‌کنیم!
زنجیره ارزش مجموعه‌ای از مراحل متوالی است که برای ایجاد یک محصول نهایی، از طراحی اولیه تا رسیدن به دست مشتری، انجام میشود و در هر مرحله از فرآیندهای آن، ارزشی به محصول افزوده میشود؛ مراحلی مانند منبع‌یابی، تولید و بازاریابی محصول.
هدف از تجزیه و تحلیل زنجیره ارزش افزایش کارایی تولید است تا یک شرکت بتواند حداکثر ارزش را با کمترین هزینه ممکن ارائه دهد. در این مقاله به معرفی بیشتر زنجیره ارزش ، اهمیت و مدل‌های مختلف آن می‌پردازیم. با ما همراه باشید تا شما را بیشتر با این مفهوم آشنا کنیم.
زنجیره ارزش چیست؟
زنجیره ارزش (Value Chain) مجموعه فرآیندها و فعالیتهایی است که یک کسب و کار متعهد به انجام آنها میشود تا به محصولات یا خدمات خود ارزش اضافه کند. این فعالیت‌ها، از ابتدایی‌ترین مراحل یعنی تامین مواد اولیه از تامین‌کنندگان تا مراحل انتهایی که همان ارائه خدمت و تحویل کالا و خدمات پس از فروش است، در جهت ایجاد ارزش پیش می‌روند. این افزایش ارزش؛ در بهای نهایی محصول، میزان سودآوری آن و رضایت مشتری خود را نشان می‌دهد.
زنجیره ارزش شامل تمامی فعالیتهایی است که برای ارائه محصول مطابق با خواست و نیاز مشتری انجام می‌گیرد. این مراحل، اقداماتی مانند لجستیک درونی، عملیات و تولید، لجستیک بیرونی، بازاریابی و فروش و خدمات پس از فروش را در بر می‌گیرد. هرچه این فعالیت‌ها پیشرفته‌تر انجام بگیرند، ارزش نهایی بیشتر خواهد شد.
اهمیت زنجیره ارزش
تکیه و تاکید زنجیره ارزش بر ایجاد مزیت رقابتی است. این فرآیندها بر اساس عملکردهای اصلی و پشتیبانی، به ارزیابی کسب و کار، توانایی و نحوه بهبود آن و روش‌های افزایش ارزش کمک می‌کنند.
تفاوت دو مولفه ارزش نهایی محصول و هزینه‌ای که بابت ایجاد ارزش صرف شده‌است، حاشیه سود محصول را تعیین می‌کند. بنابراین با صرف هزینه ثابت، هرچه ارزش بیشتری بتوانیم ایجاد کنیم، سود بیشتری را ایجاد خواهیم کرد.
مدل زنجیره ارزش
مدل زنجیره ارزش شامل دو سری فعالیت اصلی و پشتیبانی است که سیستم را با تولید محصول ارزشمند مرتبط می‌سازد. فعالیت‌های اصلی دارای 5 مرحله و فعالیت‌های پشتیبانی از 4 مرحله تشکیل شده‌اند.
5 مرحله فعالیت‌های اصلی در مدل زنجیره ارزش
مراحل اصلی به ایجاد مزیت‌های رقابتی و تولید ارزش ضروری اختصاص پیدا می‌کنند:
1.لجستیک درونی: همه فعالیت‌های مربوط به نقل و انتقالات، دریافت، انبارداری ، نظارت بر مواد خام و قطعات اولیه. هدف:
ایجاد ارزش از طریق تشکیل و بهبود روابط با تامین‌کنندگان
2. عملیات: اقداماتی که برای تبدیل مواد اولیه به کالاهای نهایی صورت می‌گیرد. هدف:
ایجاد ارزش با تولید و بسته‌بندی خلاقانه و منحصربه‌فرد
3. لجستیک بیرونی: فعالیت‌های بسته‌بندی، بارگیری، تحویل و توزیع محصولات. هدف:
ایجاد ارزش به‌کمک زنجیره تامین کارآمد با مدیریت هوشمندانه
4. بازاریابی و فروش: کلیه اقدامات مرتبط با قیمت‌گذاری، تبلیغات، آگاه‌سازی از برند به کمک رسانه‌های مختلف (جمعی، اجتماعی، چاپی یا الکتریکی). هدف:
تولید ارزش با تامین تناسب میان کالا و قیمت آن
5. خدمات پس از فروش: بررسی کیفیت، تعمیرات، خدمات مشتریان و سایر خدماتی که پس از ارائه یا تحویل در اختیار مشتری قرار می‌گیرد. هدف:
ایجاد ارزش از طریق تامین ثبات و برقراری ارتباط موثر
4 مرحله فعالیت‌های پشتیبانی در مدل زنجیره ارزش
این 4 مرحله، فعالیت‌های موثر بر زنجیره ارزش (VC) هستند که کارایی را بهبود می‌بخشند و در جهت بهبود 5 فعالیت اصلی حرکت می‌کنند:
- تدارکات: تمامی فعالیت‌های مربوط به تهیه مواد اولیه، تامین ماشین‌آلات و قطعات مورد نیاز، مذاکره بر سر قیمت‌ها، تعیین فروشندگان، تشکیل روابط هوشمندانه و موفق تجاری و سایر خدمات.
- توسعه فناوری: فعالیت‌های مربوط به تحقیقات بازار، طراحی و نوآوری، تحقیق برای گسترش و توسعه محصولات، به‌روزرسانی سیستم‌های فرسوده یا قدیمی، حرکت هم‌سو با تکنولوژی و تامین ایمنی پایگاه‌ها.
- منابع انسانی: استخدام نیروی مناسب، آموزش سرمایه‌های انسانی، تلاش در راستای حفظ و مدیریت منابع انسانی و جلوگیری از جذب منابع توسط رقبا با مدیریت استراتژیک.
- زیرساخت‌ها: مدیریت و رهبری مجموعه مطابق با برنامه‌ریزی‌های تعیین‌شده، حفظ سرمایه، تخصیص بودجه و پرداخت دستمزد.
انواع زنجیره ارزش چیست؟
زنجیره ارزش ممکن است محدود به یک شرکت خاص در یک موقعیت مشخص باشد، یک صنعت ویژه را در بر بگیرد یا در چندین مکان در سراسر جهان برقرار باشد. بنابراین می‌توان گفت زنجیره ارزش از نظر موقعیت در سه شکل وجود دارد:
زنجیره ارزش در سطح یک سازمان
در این نوع از زنجیره ارزش، تمرکز بر فعالیتهایی است که یک سازمان خاص برای افزایش ارزش محصولات، بهبود مزیت رقابتی و سودآوری بیشتر انجام می‌دهد.
زنجیره ارزش در سطح صنعت
این نوع از Value chain تمامی فعالیت‌های مربوط به مراحل مختلف از تولید یک محصول را شامل میشود که خود متشکل از فرآیندهای تهیه، تولید و تحویل است. در این حالت، احتمال ادغام و ورود به بازار جدید بررسی میشود.
زنجیره ارزش جهانی
زنجیره ارزش جهانی مربوط به کسب و کارهایی است که بر حسب صرفه اقتصادی یا ملاحظات دیگر، فعالیت‌های خود را در سطح جهانی انجام میدهند و همچنین خدمات و کالاهای خود را به‌صورت جهانی ارائه می‌کنند. این فعالیت‌ها می‌تواند شامل توسعه، تولید یا بازاریابی باشد. مثلا شرکت اپل تولید محصولات خود را به دلیل نیروی کار ارزان و فراوان، به شرق و جنوب آسیا منتقل کرده‌است.
زنجیره ارزش مفهومی است که درنهایت منجر به ارزش آفرینی برای کسب و کار میشود و به همین جهت، نباید از آن غافل شد.
زنجیره ارزش پورتر
مایکل ای.پورتر، پیشگام، نابغه و استاد دانشگاه هاروارد، مدل زنجیره ارزش را ارائه کرده‌است و طی آن، درکی بی‌نظیر و درخشان از این مفهوم، عرضه کرده است. این مدل زنجیره ارزش ، مبنا و الگوی عملکرد فعلی ما در این عرصه است. آقای پورتر در کتاب معروف خود، مزیت رقابتی (Competitive Advantage) می‌نویسد:
مزیت رقابتی را نمی‌توان با نگاه کردن به یک سازمان، به‌عنوان یک کل منسجم درک کرد؛ این مفهوم وابسته به فعالیت‌های مجزا و منحصربه‌فرد در طراحی، تولید، بازاریابی، ارائه، توزیع و پشتیبانی است.
این تعریفی است که اکنون به‌عنوان زنجیره ارزش پورتر و مبنایی برای تاریخ این مفهوم شناخته میشود. درواقع پورتر کمک می‌کند فرایندهای سازمانی را ابتدا به اجزای کوچک‌تری تقسیم و سپس برای افزایش زنجیره ارزش ، یکایک آنها را منحصرا ارزیابی کنیم.
مراحل پیاده سازی زنجیره ارزش
برای مدیریت زنجیره ارزش و پیاده‌سازی آن، یک روش سه مرحله‌ای پیشنهاد میشود که ما آن را به‌طور مختصر بررسی می‌کنیم:
مرحله اول: نقشه راه
مهم‌ترین ابزار شما در مدیریت زنجیره ارزش ، نقشه راه است. برای تهیه نقشه راه، باید درباره نیازهای کلی و اثرات آنها بر هر بخشی از زنجیره ارزش ، اطلاعات لازم را به دست بیاورید. این اطلاعات کمک می‌کند به درکی بهتر و عمیق‌تر از فرایند کلی برسید. همچنین به واسطه این دسته‌بندی‌ها، فعالیت‌های سازمانی خاص خود را در مراحل اصلی و پشتیبانی زنجیره ارزش برنامه‌ریزی خواهید کرد.
مرحله دوم: تجزیه و تحلیل زنجیره ارزش
دو دلیل اصلی برای مدیریت زنجیره ارزش وجود دارد: کاهش هزینه‌ها و تمایز محصولات. بنابراین برای تجزیه و تحلیل زنجیره ارزش ، دو رویکرد گوناگون وجود دارد:
- رویکرد بر مبنای هزینه: لازمه این رویکرد تحلیل زنجیره ارزش ، شناسایی همه عوامل موثر روی هزینه‌ها است. این موضوعات می‌تواند شامل: دستمزدها، ساعات کاری، ابزارها و تکنولوژی، حمل و نقل و تهیه مواد اولیه باشد. ناهماهنگی‌ها و اتلاف هزینه‌ها در این مرحله کشف و در جهت حل و فصل آنها اقدام میشود.
- رویکرد بر مبنای تمایز: در رویکرد تمایزی، توجه خود را به سمت خواسته مشتری معطوف می‌کنیم. چه نکات و متغیرهایی می‌تواند ارزش محصولات و خدمات ما را در نظر مشتری افزایش بدهد؟ این رویکرد به استراتژی‌های بازاریابی مناسب، دانش کافی نسبت به محصولات و ارتباط موثر با مشتریان وفادار نیاز دارد.
مرحله نهایی: ارزیابی رقابت‌های پرسود در بازار
در این مرحله از مدیریت زنجیره ارزش ، باید عرصه رقابت را پیدا کنیم. مانند مرحله قبلی، این عرصه ممکن است بر مبنای کاهش هزینه‌ها یا ایجاد تمایز در محصول باشد. در صورتی‌که رقابت بر مبنای کاهش هزینه‌ها باشد، فعالیت‌های ما به کاهش ساعات کاری، کاهش میزان اتلاف انرژی و ماده و بهبود روش‌های بازاریابی محدود خواهد شد. اگر قصد ایجاد تمایز در محصولات را داشته باشیم می‌توانیم روش‌های متفاوتی را به کار بگیریم؛ مانند بهبود جنبه‌های رقابتی محصول، بهینه‌سازی طراحی کلی و بسته‌بندی و بهبود خدمات پس از فروش و پشتیبانی.
چگونه زنجیره ارزش را تحلیل کنیم؟
مدیریت زنجیره ارزش با تحلیل آن متفاوت است. در تحلیل زنجیره ارزش ، نگاهی پژوهشی و موشکافانه به موضوع خواهیم داشت. این نگاه شامل درک موقعیت فعلی کسب و کار، جمع‌آوری داده‌های مورد نیاز، کشف نقاط ضعف و قدرت زنجیره تامین و سازماندهی تمامی این اطلاعات به منظور تجزیه و تحلیل زنجیره ارزش در تولید محصولات است.
هدف تحلیل زنجیره ارزش و مدیریت آن، کاهش هزینه‌ها یا تمایز محصولات با هدف بالا بردن ارزش سازمان است.
در مدیریت زنجیره ارزش ، اطلاعات جمع‌آوری‌شده را به‌کار گرفته و در جهت اجرای طرحی که فرآیند تجاری خوب را به عالی تبدیل کند، برنامه‌ریزی می‌کنیم. در این مسیر لازم است روی تصمیمات ارزشمند سرمایه‌گذاری کرده و با بهینه‌سازی، آنها را با سرعت بالاتری اجرا کنیم. با این کار، حاشیه سود کسب و کار افزایش پیدا می‌کند.
مراحل تحلیل زنجیره ارزش
به‌طور کلی برای تجزیه و تحلیل زنجیره ارزش ، چهار مرحله باید طی شود:
- شناسایی، درک و جداسازی فعالیت‌های اولیه و پشتیبان از یکدیگر
- برآورد هزینه‌های افزایش ارزش محصول در هر مرحله از زنجیره
- بررسی میزان سودمندی زنجیره ارزش برای ارائه فرصت‌های بهتر، تولید محصولات نوآورانه و ایجاد تمایز نسبت به رقبا
- تاکید بر مزیت رقابتی سازمان و محصولات آن
زنجیره ارزش چه تفاوتی با زنجیره تامین دارد؟
زنجیره تامین شبکهای از نهادهای مختلف است که وظیفه تامین مواد اولیه و خام، تبدیل آنها به کالای نهایی و توزیع و تحویل کالاها را پوشش میدهند. زنجیره ارزش ، به ایجاد یا افزایش ارزش محصول در هر یک از این مراحل، از لحظه تصور تولید یک محصول تا موعد تحویل و ارائه پشتیبانی، گفته میشود. تفاوت این دو زنجیره را می‌توانید به اختصار در جدول ببینید:
| زنجیره تامین | زنجیره ارزش | |
| تعریف | شامل کسب و کارها، افراد و فرایندهای تهیه، تولید و توزیع کالا است. | شامل فعالیتهایی برای تجزیه و تحلیل مشتری، استراتژی و برنامه‌ریزی تولید و افزایش ارزش در هر یک از مراحل و فرآیندها است. |
| حوزه عملکرد | مدیریت عملیاتی | مدیریت کسب و کار |
| عملکرد | ساده‌سازی تولید و توزیع محصولات | افزودن ارزش به محصولات |
| نحوه عملکرد | با درخواست محصولی خاص شروع میشود و با تحویل آن محصول به پایان می‌رسد. | طبق درخواست مشتریان شروع میشود و با رشد و بهبود محصولات به پایان می‌رسد. |
| اهداف | دستیابی به رضایت مشتری | دستیابی به مزیت رقابتی |
| مراحل کلیدی | پردازش سفارش تهیه تولید بازاریابی توزیع تحویل پشتیبانی | تحقیق نوآوری پیشرفت آزمایش بسته‌بندی فروش و بازاریابی خدمات پس از فروش |
مقایسه زنجیره ارزش با زنجیره تامین از ابعاد مختلف
مثالی از زنجیره ارزش
افزودن ارزش کاملا به نقاط ضعف و قوت یک سازمان وابسته است. برای نمونه می‌توانیم از طراحی، ساخت، برتری‌ها و توزیع نام ببریم. به عبارت دیگر مدیریت زنجیره ارزش شامل بررسی نیازها و خرید مشتری، کنترل کیفیت، توزیع مناسب، درک خواسته‌های مشتریان، مدیریت سرمایه انسانی، کمک گرفتن از تکنولوژی و بهبود خدمات پس از فروش است. برای نمونه، به شرکت سیسکو اشاره می‌کنیم:
شرکت موفق و بین‌المللی سیسکو حدود 95% از وظایف خود را برون‌سپاری می‌کند. این شرکت جهانی و گسترده است و قاعدتا به نیروی متخصص قابل توجهی نیاز دارد. حدود 3500 قطعه در سیسکو طراحی، تولید و توزیع میشود. زنجیره ارزش این سازمان پیچیده و مدیریت آن کاری تخصصی است، بااین‌حال سیسکو برای مدیریت زنجیره ارزش خود بودجه قابل توجهی اختصاص داده است و نیروی متخصصی را گرد هم آورده است تا پیشرفت هرچه بیشتر سازمان را رقم بزنند.
نقش راهکارهای نرم افزاری در زنجیره ارزش
در این مقاله به زنجیره ارزش پرداختیم و می‌توان هدف از زنجیره ارزش را در یک کلمه خلاصه کرد: «پیشرفت»! هدف هر کسب و کاری در نهایت پیشرفت روزافزون و رشد سریع‌تر است. پیشرفت و رشد در نهایت به سود بیشتر و توسعه کسب و کار منجر میشود. البته هر سازمانی اهدافی جزئی‌تر و دقیق‌تر برای خود دارد و در جهت آنها گام برمی‌دارد. اما مدیریت زنجیره ارزش یکی از پارامترهایی است که در رشد کسب و کار موثر است.
در دنیای امروز، استفاده از راهکارهای جامع نرم افزاری به سازمان‌ها کمک می‌کند تا با ایجاد یکپارچگی میان بخش‌های مختلف، به برنامه‌ریزی هرچه بهتر خدمات خود پرداخته و بیشترین ارزش را برای مشتریان خود ایجاد کنند.
نرم افزار ERP همکاران سیستم ، یک ERP جامع و منطبق با تعریف‌های روز دنیاست که جنبه‌های مختلف کسب‌وکار شما را مورد توجه قرار داده و با ارائه اطلاعات درست و به‌موقع، سازمان‌ها را در تصمیم‌گیری صحیح برای بالا بردن بهره‌وری، کارایی و در نتیجه سودآوری یاری می‌کند. صاحب هر کسب‌وکاری که باشید، راهکار مناسب برای سازمان شما وجود دارد. برای کسب اطلاعات بیشتر با ما در تماس باشید.
منابع:
- wallstreetmojo.com
- propelsoftware.com
- online.hbs.edu