مناطق آزاد بخش‌هایی از جغرافیای کشور هستند که بنا به صلاح‌دید دولت و در راستای ایجاد اشتغال، سرمایه‌گذاری، صادرات و حضور در بازارهای جهانی و منطقه‌ای ایجاد می‌شوند. در همین راستا دولت تسهیلات و معافیت‌هایی را برای این مناطق در نظر گرفته که یکی از مهم‌ترین آنها معافیت مالیاتی مناطق آزاد است.
تصویب قانون چگونگی اداره مناطق آزاد به سال‌ها قبل و دهه 70 برمی‌گردد. از آن زمان تاکنون مناطق مختلفی از جمله کیش، قشم، بندر انزلی، اروند رود و برخی نقاط دیگر به مناطق آزاد پیوسته‌اند. موضوع مالیات مناطق آزاد و چگونگی اعطای معافیت به آنها همواره برای فعالان اقتصادی در این مناطق و حتی سایر شهرها محل سوال بوده است. در این مقاله با ماه همراه باشید تا به این سوالات پاسخ دهیم.
مناطق آزاد چرا و چگونه از مالیات معاف هستند؟
بحث معافیت مالیاتی مناطق آزاد به ماده 13 قانون چگونگی اداره مناطق آزاد برمی‌گردد. این ماده قانونی می‌گوید: «اشخاص حقیقی و حقوقی که در منطقه به انواع فعالیت‌های اقتصادی اشتغال دارند، نسبت به هر نوع فعالیت اقتصادی در منطقه آزاد از تاریخ بهره‌برداری مندرج در مجوز به مدت پانزده سال از پرداخت مالیات بر درآمد و دارایی موضوع قانون مالیات‌های مستقیم معاف خواهند بود و پس از انقضاء پانزده سال تابع مقررات مالیاتی خواهند بود که با پیشنهاد هیات وزیران به تصویب مجلس شورای اسلامی خواهد رسید.»
این ماده قانونی به صراحت به بحث معافیت مالیاتی مناطق آزاد اشاره می‌کند که همانند معافیت مالیاتی شرکت‌های دانش‌بنیان برای حمایت از کسب‌وکارهای این حوزه است.
اما اولین نکته مهم مربوط به 15 سال برخورداری از معافیت مالیاتی است که در متن قانون به آن اشاره شده است. بعدها این 15 سال به 20 سال افزایش یافت.
شرایط برخورداری از معافیت مالیاتی در مناطق آزاد چیست؟
اولین نکته مهم این است که ماده 13 قانون چگونگی اداره مناطق آزاد تمام افراد اشخاص حقیقی و حقوقی را شامل می‌شود نه صرفا اشخاص حقوقی. این موضوع اتفاقا یکی از پرچالش‌ترین مباحث مالیات مناطق آزاد است. در حال حاضر متاسفانه بسیاری از افراد حقیقی و حقوقی به برخی شرکت‌های ثبت شرکت اعتماد می‌کنند که بر این باورند برای برخورداری از معافیت مالیاتی صرفا ثبت شرکت در مناطق آزاد کافی است.
برای نمونه برخی از این شرکت‌ها وعده می‌دهند که ما برای شما شرکتی را ثبت می‌کنیم که 20 سال معافیت مالیاتی داشته باشد. این در حالی است که معافیت مالیاتی مناطق آزاد شروط و چالش‌های خاص خود را دارد و به این سادگی نیست.
بنابراین صرف ثبت شرکت در مناطق آزاد، دلیلی بر معافیت این شرکت‌ها نیست. چرا که اگر اینطور بود تمام افراد حقیقی و حقوقی برای فرار از پرداخت مالیات این کار را انجام می‌دادند.
یکی دیگر از اصلی‌ترین شروط برخورداری معافیت این است که شما حتما باید داخل منطقه فعالیت کنید نه اینکه در این مناطق شرکت ثبت کنید و فعالیت‌ها و اسناد مالی مربوط به آنها خارج از این مناطق انجام شود. در این صورت مشمول پرداخت مالیات خواهید بود. برای نمونه فرض کنید که شما در منطقه آزاد کیش شرکتی را ثبت کرده‌اید، اما در تهران فعالیت می‌کنید. در این صورت مشمول پرداخت مالیات هستید.
همانطور که اشاره کردیم معافیت‌های مالیاتی از جمله معافیت مالیاتی مناطق آزاد برای حمایت از کسب‌وکارهای این مناطق است. به همین ترتیب اگر این شرکت‌ها با شرکت‌های داخل همان منطقه یا سایر مناطق آزاد تبادل تجاری داشته و فاکتور صادر کنند، مشمول نرخ صفر مالیاتی هستند. برای آشنایی با نرخ صفر مالیاتی و تفاوت آن با معافیت، پیشنهاد می‌کنیم مقاله زیر را حتما مطالعه کنید.
اخذ مجوز از سازمان مناطق آزاد برای گرفتن معافیت مالیاتی ضروری است. بنابراین حتی اگر یک شخص حقیقی یا حقوقی در مناطق آزاد مستقر شده و ثبت شرکت کند، تا زمانی که از سازمان مناطق آزاد مجوز دریافت نکند، نمی‌تواند از تسهیلات معافیت ماده 13 استفاده کند.
یکی از شرایط برخورداری از معافیت مالیاتی مناطق آزاد تسلیم اظهارنامه مالیاتی در موعد مقرر قانونی است. در این راستا بند ت ماده 132 ق.م.م اینطور بیان می‌کند:
«شرط برخورداری از هرگونه معافیت مالیاتی برای اشخاص حقیقی و حقوقی فعال در مناطق آزاد و سایر مناطق کشور تسلیم اظهارنامه مالیاتی در موقع مقرر قانونی است. اظهارنامه مالیاتی اشخاص حقوقی شامل ترازنامه و حساب سود و زیان طبق نمونه‌ای است که توسط سازمان امور مالیاتی تهیه می‌شود.»
آیا برای برخورداری از معافیت، اقامت اشخاص در مناطق آزاد ضروری است؟
برای بسیاری از اشخاص حقیقی و حقوقی سوال است که برای برخورداری از معافیت مالیاتی این مناطق، اقامت آنها در این مناطق ضروری است؟ در این زمینه می‌توان به بخشنامه 37756 مربوط به سال 76 استناد کرد. بخشی از این بخشنامه می‌گوید:
«معافیت مالیاتی یاد شده فارغ از محل اقامتگاه قانونی اشخاص، صرفا ناظر به آن قسمت از فعالیت اقتصادی انتفاعی مودیان خواهد بود که با رعایت مقررات مربوط در محدوده مناطق مزبور صورت می‌پذیرد و نیز بدیهی است که این معافیت مالیاتی شامل آن قسمت از درآمد اشخاص که از فعالیت در خارج از مناطق یاد شده حاصل می‌شود ولو آنکه اقامتگاه قانونی آنها در مناطق آزاد باشد نخواهد بود.»
اما در این زمینه بخشنامه 2009329 نیز به مورخ مورخ 5/3/93 وجود دارد. این بخشنامه می‌گوید: «نظر به اینکه فعالیت در محدوده مناطق آزاد با اقامت اشخاص در مناطق مذکور ملازمه داشته و این اقامت منصرف از اقامت موضوع ماده 590 قانون تجارت اعلام شده است. بنابراین کلیه اشخاص حقیقی و حقوقی که در مناطق یاد شده با اخذ مجوز از مراجع ذی‌صلاح به فعالیت مبادرت می‌نمایند، مقیم محسوب می‌گردند.»
اگر فردی در مناطق آزاد فوت کند؛ آیا مالیات بر ارث وی مشمول این قانون خواهد بود یا خیر؟
در این زمینه رای هیئت عمومی شورای عالی مالیاتی به شماره 5586 وجود دارد که مربوط به سال 1376 است. این بخشنامه استدلال می‌کند که ماده 13 قانون مناطق آزاد برای اشخاصی معافیت مالیاتی قائل شده که در این مناطق مبادرت به سرمایه‌گذاری و فعالیت اقتصادی می‌کنند.
بنابراین در مواردی که شخص فوت می‌کند، وراث نمی‌توانند از معافیت مالیات بر ارث برخوردار شوند. چرا که این خود فرد است که اقدام به سرمایه‌گذاری کرده نه وراث وی.
معافیت مالیات بر حقوق حقوق‌بگیران در مناطق آزاد چگونه است؟
در این مورد نیز یک رای هیئت عمومی شورای عالی مالیاتی به شماره 2090 وجود داشت که در آن شورای عالی مالیاتی معافیت مالیاتی حقوق‌بگیران مناطق آزاد را تایید کرده بود.
اما در نهایت با پیگیری برخی افراد از دیوان عدالت اداری، این رای ابطال شد. یعنی در حال حاضر حقوق‌بگیران در مناطق آزاد مشمول مالیات بر حقوق هستند. در مورد مالیات حق تمبر نیز باید گفت این مالیات در مناطق آزاد موضوعیت ندارد چرا که همان ماده 13 قانون مناطق آزاد آن را معاف کرده است.
در این مقاله به بحث مالیات مناطق آزاد و شرایط برخورداری از معافیت مالیاتی برای این مناطق پرداختیم. اگر در این مورد سوالی دارید حتما در بخش نظرات مطرح کنید تا به آن پاسخ دهیم. همچنین باید توجه کنید که قوانین و مقررات مالیاتی معمولا دستخوش تغییر می‌شوند. از این رو همواره باید آخرین بخشنامه‌ها و مقررات را پیگیری کنید.
در آخر باید گفت انجام به موقع و درست تکالیف مالیاتی و پرهیز از هرگونه خطای محاسباتی، نیازمند مشاوره با خبرگان مالیاتی و به کارگیری نرم‌افزارهای حسابداری و مالی مناسب است. نرم افزار حسابداری آنلاین و ابری همکاران سیستم با زیرسیستم‌های مختلف، راهکاری بهینه و به‌صرفه برای انجام تکالیف مالیات است.