از اوایل دهه ۹۰ تاکنون کاربردهای هوشمندی تجاری یا Business Intelligence توسعه چشمگیری داشته‌اند. ابزارها، فناوری‌ها و برنامه‌های نرم‌افزاری این حوزه که بر اساس تعریف موسسه تحقیقات فناوری اطلاعات گارتنر، “بسترهای نرم‌افزاری هوشمندی تجاری و تحلیلی” (Business Intelligence and Analytics Platforms) نامیده می‌شوند، فراهم‌کننده زیرساخت فناوری اطلاعات برای استقرار هوشمندی تجاری در سازمان‌ها بوده‌اند. تاثیر مثبت و نقش موفق این بسترهای نرم‌افزاری در تحلیل معنادار داده‌های انبوه سازمانی، تصمیم‌سازی و در نهایت افزایش کیفیت تصمیم‌های سازمان‌ها، اقبال روز افزون کاربران به استفاده از نرم افزار BI (هوش تجاری) را سبب شد و این نرم‌افزارها به سرعت توسط تولیدکنندگان نرم‌افزار در جهان تولید و عرضه شدند. در همین راستا قابلیت‌های خاص استخراج و جمع آوری داده‌های پراکنده، گزارش‌گیری و تصویر سازی اطلاعات و نیز امکانات تجزیه و تحلیل اطلاعات در برنامه های نرم‌افزاری هوشمندی تجاری تا به امروز به روند توسعه‌ای خود ادامه داده‌اند.
اما با توسعه بسترهای نرم‌افزاری هوشمندی تجاری و به ویژه امکانات گزارش‌سازی آن در کنار راهکارهای نرم‌افزاری یکپارچه سازمانی مانند سیستمهای یکپارچه اطلاعات مدیریت سنتی(MIS) و سیستمهای برنامه ریزی منابع سازمانی یا ERPها (Enterprise Resource Planning) که ابزارهای گزارش‌سازی در درون خود دارند، سوال اساسی در سازمان‌ها ایجاد شده است و آن اینکه “راهکار نرم‌افزاری هوشمندی تجاری را در چه سطحی می‌توان با امکانات گزارش‌سازی در راهکارهای نرم‌افزاری عملیاتی سازمان‌ها مانند ERP مقایسه کرد؟”
هم‌پوشانی قابلیت‌ها در راهکار نرم‌افزاری هوشمندی تجاری با سیستمهای عملیاتی ERP در شکل زیر نشان داده شده است.
«شکل شماره ۱»
معماری چند لایه هوشمندی تجاری برای آماده‌سازی اطلاعات
برای پرداختن به پاسخ این سوال، لازم است تا بطور خلاصه اشاره‌ای به معماری بسترهای نرم‌افزاری هوشمندی تجاری داشته باشیم. با رقابتی‌تر شدن محیط کسب و کار و شرایط متغیر اقتصادی، نیاز مدیران به آگاهی از میزان شاخص‌های مؤثر برای تصمیم‌گیری بسیار پررنگ شده است، مدیران نیازمند توانمندی تصمیم‌گیری سریع، دقیق و هوشمندانه برای حفظ بقاء سازمان در بازار رقابتی امروزی هستند. دستیابی به این مهم ساده نخواهد بود زیرا سازمان‌ها با شرایطی روبرو هستند که انبوه داده در هر ثانیه در سیستمهای عملیاتی مختلف سازمان مانند ERP و CRM ثبت می‌شود و نیز دسترسی به داده‌ها به دلیل پراکندگی جغرافیایی پیچیده‌تر شده است، بنابراین به معماری خاصی برای قابل استفاده کردن داده‌ها نیاز است.
راهکار هوشمندی تجاری را می‌توان به یک کوه یخی با عمق چهار لایه یخ تشبیه کرد که سه لایه آن، فرایند تجمیع و یکپارچه‌سازی داده های سازمان را مدیریت می‌کند و تنها یک لایه آن قدرت حاصل از این ساختار مناسب اطلاعاتی را به تصویر می‌کشد.
بسترهای نرم‌افزاری هوشمندی تجاری برای حل این مسئله، معماری خاصی را در استخراج، پالایش و استفاده از داده ها ارائه می‌دهند. همانطور که در «شکل ۲» مشاهده می‌شود، کلیت عملکرد اجزاء این معماری به این صورت است که اطلاعات موجود در پایگاه داده‌های عملیاتی سازمان مانند ERP و CRM که داده‌های تراکنش‌های عملیاتی روزانه سازمان مانند مالی، منابع انسانی، انبار، فروش و غیره را ثبت و نگهداری می‌کنند، طی فرایندی با عنوان ETL) Extract/Transform/Load) پالایش شده و به یک مخزن داده تجمیعی(Data Warehouse) وارد می‌شوند که ساختاری متناسب‌تر برای گزارش سازی و تحلیل دارد. اطلاعات مخزن داده، با استفاده از فناوری‌هایی مانند پردازش تحلیلی بر خط(OLAP) در اصطلاح تحلیل می‌شوند و در مکعب‌های اطلاعاتی(Cube) خاصی قرار می گیرند که معمولاً به عنوان پایگاه داده اصلی برای گزارش‌سازی و تجزیه و تحلیل مورد استفاده قرار خواهد گرفت. در نهایت با استفاده از قابلیت‌هایی که در برنامه های نرم‌افزاری هوشمندی تجاری در لایه نمایش وجود دارند می‌توان اطلاعات موجود در مکعب های OLAP را در گزارش‌ها یا داشبوردهای مدیریتی به تصویر کشید و یا با تجزیه و تحلیل تعاملی(Interactive) به تحلیل مسائل سازمان پرداخت. شاید بتوان گفت که ستون اصلی راهکارهای نرم‌افزاری هوشمندی تجاری، فرایند سازماندهی و آماده‌سازی داده‌های خام، بزرگ و پراکنده سازمان در مناسب‌ترین ساختار برای گزارش‌گیری و انجام تجزیه و تحلیل است. بر این اساس معماری چند لایه راهکار هوشمندی تجاری را می‌توان به یک کوه یخی با عمق چهار لایه یخ تشبیه کرد که سه لایه آن، فرایند تجمیع و یکپارچه‌سازی داده و اطلاعات سازمان را مدیریت می‌کند و تنها یک لایه آن قدرت حاصل از این ساختار مناسب اطلاعاتی را به تصویر می‌کشد.
«شکل شماره ۲»
سطح مقایسه راهکار نرم‌افزاری هوشمندی تجاری با امکانات گزارش سازی ERP
توصیف بخش قبل نشان می‌دهد که کارشناسان و متخصصان فناوری اطلاعات (IT Users) سازمان از نقش اساسی لایه‌های زیرین کوه یخی در مدیریت داده‌ها مطلع هستند ولی کاربران نهایی اصلی سیستم که همان مدیران تصمیم‌گیرنده و کارشناسان تحلیگر کسب و کار هستند(Business Users)، بیشتر از امکانات گزارش‌سازی و ابزارهای تجزیه و تحلیل تعاملی استفاده می‌کنند (به عنوان مثال مدیر فروش، گزارش‌های موجود در داشبورد فروش را می‌بیند و با تجزیه و تحلیل تعاملی شکل گزارش را به دلخواه خود تغییر می دهد) و به همین دلیل این گروه از کاربران -که به نوعی استفاده کنندگان اصلی محسوب می‌شوند – عموماً با لایه بیرون از آب کوه یخی یا همان “لایه نمایش و استفاده از اطلاعات” سر و کار دارند. بنابراین اکثر کاربران نهایی راهکارهای نرم‌افزاری هوشمندی تجاری فقط با لایه نمایش سر و کار دارند و برداشت رایج آنها اینست که راهکار نرم‌افزاری هوشمندی تجاری بیشتر همین لایه نمایش است که قرار است ساخت گزارش‌های گرافیکی زیبا را تسهیل کند و یا امکاناتی برای عمیق شدن در اطلاعات(Drill) و تصویرسازی تعاملی ساده و سریع اطلاعات (Interactive Visualization) را در اختیارشان قرار دهد و طبیعتاً مشابه بعضی از این امکانات را در ابزارهای گزارش سازی سیستمهای نرم‌افزاری عملیاتی از جمله ERP نیز تجربه کرده‌اند و لذا شروع به مقایسه راهکار نرم‌افزاری هوشمندی تجاری با ابزارهای گزارش‌ساز سیستم عملیاتی می‌کنند تا مزیت‌های یکی را بر دیگری ترجیح دهند.
مقایسه قابلیت‌های هوشمندی تجاری با گزارش سازهای سیستم عملیاتی ERP، در سطحی محدود و فقط در بخشی از معماری هوشمندی تجاری به نام “لایه نمایش و استفاده از اطلاعات” معنادار است زیرا هوشمندی تجاری صرفاً یک نرم‌افزار گزارش ساز پیشرفته نیست!
اما مقایسه این دو نرم‌افزار در این سطح صحیح نیست و مقایسه قابلیت‌های هوشمندی تجاری با گزارش‌سازهای سیستم عملیاتی که یکی از قابلیت های راهکار ERP محسوب می شوند، در سطحی کوچکتر و فقط در بخشی از معماری هوشمندی تجاری به نام “لایه نمایش و استفاده از اطلاعات” معنادار است؛ زیرا ابزارهای گزارش‌سازی در ERP یک برنامه نرم‌افزاری متصل به پایگاه داده عملیاتی(OLTP) صرفاً برای گزارش‌سازی هستند در حالیکه هوشمندی تجاری یک چارچوب برای مدیریت داده‌های حجیم ارائه می دهد که مبتنی بر معماری چند لایه پالایش داده عمل کرده و مناسب‌ترین ساختار اطلاعاتی را برای استفاده در ابزارهای گزارش‌سازی و تجزیه و تحلیل فراهم می کند که ساختار اطلاعاتی کاربردی و بسیار اثربخشی را برای بهبود فرایند تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری سازمان ارائه می‌دهد؛ بنابراین هوشمندی تجاری صرفاً یک نرم‌افزار گزارش ساز پیشرفته نیست!
این نحوه مقایسه را می‌توان به نرم‌افزارهای صفحه گسترده نیز بسط داد. نرم‌افزارهای صفحه گسترده یا همان Spreadsheetهایی مانند Microsoft Excel و Microsoft Access، برنامه‌هایی هستند که می‌توان با متصل کردن آنها به منابع اطلاعاتی مختلف، گزارش‌هایی همراه جدول و نمودار در آنها ساخت؛ این نرم‌افزارها به دلیل زیرساخت انعطاف‌پذیر، علاوه بر اینکه خودشان پایگاه داده ساختار نیافته‌ای را ایجاد کرده و از آن استفاده می‌کنند، امکان برقراری ارتباط با پایگاه داده‌های ساختار یافته سیستم های عملیاتی سازمان(OLTP) و همچنین پایگاه داده تحلیلی(OLAP) را نیز دارند، اگرچه معمولا سازمان ها ترجیح می‌دهند در صورت استفاده از فناوری OLAP، از برنامه های گزارش‌سازی و داشبوردسازی حرفه‌ای تحت وب (که در همان راهکار نرم‌افزاری هوشمندی تجاری سازمان وجود دارد) و از صفحه گسترده‌ها برای ساخت گزارش‌های جانبی استفاده کنند. لذا صفحه گسترده‌ها نیز در “لایه نمایش و استفاده از اطلاعات” با امکانات گزارش‌سازی در راهکار نرم‌افزاری هوشمندی تجاری قابل مقایسه هستند. علاوه بر این، صفحه گسترده‌ها معمولاً با هدف پالایش و آماده سازی داده در مقیاس انبوه بکار گرفته نمی شوند و بیشتر از پایگاه داده ساختار نیافته محدود خود استفاده می‌کنند و این در حالی‌ست که در راهکار نرم‌افزاری هوشمندی تجاری، پالایش چند لایه داده‌های انبوه و رسیدن به مناسب‌ترین ساختار اطلاعات برای شروع فرایند گزارش‌سازی، جزء مهم‌ترین قابلیت‌ها محسوب می‌شود.
در مقالات آتی، مقایسه ابزارهای گزارش سازی ERP با راهکار نرم افزاری هوشمندی تجاری با جزئیات بیشتری تحلیل و بررسی خواهد شد.
هوشمندی راهکاران همکاران سیستم چیست؟
هوشمندی راهکاران همکاران سیستم، فراهم‌کننده بستری برای هوشمندی تجاری(Business Intelligence یا BI) در سازمان‌هاست. این نرم افزار انبوه اطلاعات سیستمهای عملیاتی سازمان را در ساختاری تجمیعی، خلاصه شده، تحلیلی و مناسب برای نیازهای اطلاعاتی مدیران و تحلیلگران کسب و کار آماده می‌کند تا گزارش‌گیری، ساخت داشبوردهای مدیریتی و امکانات تجزیه و تحلیل اطلاعات را در محیط کاربری ساده و کاربردی امکانپذیر کند.
تدوین شده در واحد مدیریت محصول و بازاریابی همکاران سیستم