نرم افزار کسب و کار یا نرم افزار تجاری (Business software) ، نرم افزار یا مجموعه‌ای از برنامه‌های نرم افزاری است که توسط کاربران کسب‌وکار‌ها برای انجام فرایندهای کاریشان استفاده می‌شود. این برنامه‌ها معمولا با هدف افزایش بهره وری، ارزیابی بهره وری و انجام دقیق عملیات کسب و کار مورد استفاده قرار می‌گیرد.
اصطلاح دیگری نیز که به همین معنا رواج دارد، نرم افزار سازمانی (Enterprise software) است. هر چند این اصطلاح بیشتر برای نرم افزارهای مورد استفاده در شرکت‌ها و سازمان‌های بزرگ به کار می‌رود.
نرم افزارهای سازمانی کار نمایش، کنترل و ذخیره سازی مقادیر زیادی از اطلاعات پیچیده و پشتیبانی و اتوماسیون فرایندهای کاری سازمان برای مدیریت آن اطلاعات را انجام می‌دهد.
این نرم افزارها به مدیریت فرایندهای کاری سازمان از جمله فرایند سفارشات، زنجیرهٔ تامین، زمانبندی تولید، مدیریت اطلاعات مشتریان، مدیریت انرژی و حسابداری کمک می‌کند.
از جمله این نرم افزارها می‌توان به مواردی همچون مدیریت محتوای سازمان، مدیریت خدمات آی‌تی، مدیریت ارتباط با مشتری، برنامه ریزی منابع سازمان، هوشمندی تجاری، مدیریت پروژه، مدیریت منابع انسانی، مدیریت تولید کارخانه‌ای و اتوماسیون اداری اشاره کرد.
نرم افزارهای سازمانی معمولا روی سرورهای اصلی شرکت نصب میشوند و تعداد زیادی از کاربران از طریق شبکه‌های داخلی از آن‌ها استفاده می‌کنند. این برخلاف نرم افزارهای شخصی است که معمولا روی یک کامپیو‌تر نصب می‌شود و مخصوص استفاده یک کاربر است.
به دلیل هزینه تولید بالای نرم افزارهای اختصاصی، تنها سازمان‌های بسیار بزرگ نرم افزارهایی مختص خود دارند. از آنجا که بسیاری از واحد‌ها و فرایندهای کاری شرکت‌ها مشابه است، اغلب نرم افزارهای سازمانی به صورت مجموعه‌ای از برنامه‌های عام با قابلیت‌های اختصاصی‌سازی، تولید و ارائه میشوند.
تاریخچه‌ای مختصر از نرم افزارهای کسب و کار
انگیزه اصلی تولید و گسترش استفاده از نرم‌افزارهای کسب وکار افزایش سوددهی از راه کاهش هزینه‌ها و یا سرعت بخشیدن به چرخه تولید است.
در دوران آغازین اتوماسیون فرایندهای کاری، کامپیوترهای بزرگ با سیستم پردازنده مرکزی برای انجام کارهای خسته کننده‌ای مانند نقل و انتقال چک‌های بانکی و حسابداری کارخانه‌ای مورد استفاده قرار می‌گرفت. حسابداری کارخانه‌ای از جمله محبوب‌ترین نرم‌افزارهای تجاری اولیه بود.
نخستین تجربه‌های استفاده از سیستم‌های نرم افزاری در کسب و کار منجر به کاهش تعداد کارمندان یقه‌سفید شد که به طور دستی کار می کردند و بسیار سودآور بود. این فناوری، تحولی جدی در حوزه کاری کارمندان یقه سفید ایجاد کرد. یک دستگاه کامپیو‌تر می‌توانست کار صد کارمند یقه سفید را که با مداد و کاغذ کار می‌کردند، انجام دهد و بیمه و مزایا و بازنشستگی هم نداشت.
این امر موفقیت شرکت‌هایی همچون آی بی‌ام، اچ پی و دیگر تامین کنندگان اولیه راهکارهای نرم افزاری برای کسب و کار‌ها را در پی داشت و موجب شد که مشتریان آن‌ها و صاحبان شرکت‌ها خواستار نرم افزارهای متنوع‌تری برای جایگزینی شیوه‌های قدیمی انجام کار‌ها شدند.
از جمله نخستین نرم افزارهایی که در این مرحله تولید شد، نرم افزار مدیریت پروژه بود که در سالهای دهه ۸۰ میلادی وارد بازار شد. در آن زمان یک نسخه از چنین نرم افزاری ۵۰۰ هزار دلار قیمت داشت و امکانات آن نیز بسیار از کمتر از نرم افزارهای مدرن مدیریت پروژه از جمله Microsoft Project بود که امروزه با کمتر از ۵۰۰ دلار می‌توان آن‌ها را تهیه کرد.
یکی از مهم‌ترین و گسترده‌ترین تحولات نرم افزارهای تجاری در آن دوران ظهور نرم افزارهای واژه‌پرداز بود که در اندک زمانی باعث شد ماشین تایپ‌های آی بی‌ام که زمانی در همه جا به کار می‌رفت، برچیده شود و میلیون‌ها شرکت در سالهای ۱۹۸۰ به استفاده از کامپیو‌تر و برنامه‌های واژه‌پرداز و نرم افزارهای اداری همچون Word Perfect و پس از آن Microsoft Word روی آورند.
یکی دیگر از برنامه‌های نرم افزاری بسیار پرکاربرد در شرکت‌ها برنامه‌های ریاضی محور و صفحه گسترده مانند لوتوس ۱-۲-۳ و بعد‌ها Microsoft Excel بود.
در سالهای دهه ۹۰ میلادی با ظهور نرم افزارهایSAP ، شرکت‌ها و کسب وکار‌ها به طور گسترده‌ای به سمت جهانی شدن روی آوردند. این شرکت با عرضه محصولاتش در سراسر جهان به هماهنگ‌سازی و بهبود کارآیی تولید کسب و کار‌ها کمک شایانی کرد.
اما در تاریخ نرم افزارهای تجاری هیچ چیز مهم‌تر و تاثیرگذار‌تر از رواج اینترنت و امکاناتی چون ایمیل و توسعه وب سایت‌ها نبود که هم اکنون در سراسر جهان در خدمت کسب وکار‌ها قرار گرفته است. جهانی شدن کسب و کار‌ها زمانی اتفاق افتاد که اینترنت به واژه‌ای روزمره تبدیل شد.
انواع نرم افزارهای کسب و کار
این نرم افزارها بر اساس مقیاس کسب و کار‌ها، انواع مختلفی دارند:
– نرم افزارهای مورد استفاده در کسب و کارهای کوچک عمدتا شامل نرم افزارهای حسابداری و نرم افزارهای دفتری مانند Open Office یا برنامه‌های آفیس مایکروسافت است.
– کسب و کارهای متوسط از دامنه وسیع‌تری از نرم افزارها استفاده می‌کنند از جمله نرم افزارهای حسابداری، اتوماسیون اداری، گروه افزارها، مدیریت ارتباط با مشتری (CRM)، نرم افزار منابع انسانی، مدیریت برون‌سپاری‌ها، نرم افزار مدیریت وام‌ها و دیگر نرم افزارهای افزایش کارایی.
– دسته دیگر، نرم افزارهای سازمانی هستند که در شرکت‌های بزرگ و سازمانها به کار می‌رود که از آن میان می‌توان به سیستم‌هایی چون برنامه ریزی منابع سازمان (نرم افزار ERP)، مدیریت محتوای سازمان (ECM)، مدیریت فرایندهای سازمان (BPM) و مدیریت چرخه محصولات اشاره کرد. دامنه این برنامه‌ها بسیار گسترده‌اند و اغلب با ماژول‌هایی اختصاصی همراهند.
دسته بندی دیگر، بر این اساس است که بعضی از نرم افزارهای کسب و کار نیازمند انجام عملیات استقرار و پیاده سازی در محل مشتری هستند و برخی به صورت آماده خریداری شده و روی کامپیوترهای رومیزی یا روی سرور اصلی شرکت نصب میشوند.
علاوه بر این، هم اکنون با افزایش دسترسی سازمانها به اینترنت پرسرعت، نسل جدید نرم افزارهای سازمانی به صورت «نرم افزار به عنوان خدمات» (SaaS) ارائه میشوند که در این مدل، نرم افزار از طریق سرور و پایگاه داده شرکت ارائه دهنده خدمات، به صورت اینترنتی در دسترس مشتری قرار می‌گیرد.
مهم‌ترین تولید کنندگان نرم افزارهای کسب و کار
ازجمله مهم‌ترین شرکت‌های ارائه دهنده نرم افزارهای کسب و کار می‌توان به شرکت‌هایی همچون SAP، آی بی‌ام، مایکروسافت، اوراکل، CA Technologies، Wipro Technologies، IFS AB، Salesforce.com ، ادوبی، بخش نرم افزار شرکت اچ پی و… اشاره کرد.